XVI. YÜZYILDA SAMSUN-AYINTAB HATTI BOYUNCA YERLESME, NÜFUS VE EKONOMİK YAPI
No Thumbnail Available
Files
Date
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (GENEL TÜRK TARİHİ) ANABİLİM DALI
Abstract
Osmanlı sosyal ve iktisat tarihi açısından önemli bir kaynak olan tahrir defterlerine dayalı olarak yapılan çalısmamızda, Arım, Niksar, Tokat, Sivas, Divrigi, Darende, Besni ve Nehrülcevaz kaza/nahiyelerine ait bilgiler çerçevesinde XVI. yüzyıldaki sosyo-ekonomik yapı hakkında yorumlara gidilmeye çalısılmıstır. Çalısma alanımız, sınırlı bir bölge içerisindeki kazalardan ziyade, genis bir alana tekabül eden kuzeyden güneye dogru inen bir hattır. Bu hattın en önemli özelligi ise, kısa mesafelerde dahi fiziki ve beseri özellikler bakımından çesitlilik arz etmesidir. Bu baglamda, arastırma için belirlenen alan dahilinde, kuzeyden itibaren hem fiziki özellikler hem de beseri özellikler bakımından çesitlilik ve zenginlik vardır. Çalısma dönemimiz, tahrir defterlerinin tanzim tarihine baglı olmak kaydıyla XVI. yüzyıldır. Hattımıza ait fiziki haritanın çizilmesi akabinde lokalizasyonu yapılarak, 16. yüzyıldaki yerlesme durumu ortaya çıkarılmıstır. Alanın 16. yüzyıldaki idari bölünüsü üzerinde durulmus ve yüzyıl içerisinde her hangi bir idari degisiklik olup olmadıgına bakılmıstır. Bu baglamda, Darende ve Divrigi kazalarında, köy bazında, gerçeklesen idari degisiklik ortaya konmus ve bu idari degisiklik yaptıgımız degerlendirmelerde göz önüne bulundurulmustur. Cografyanın yerlesme, nüfus ve iktisadi hayatı etkilemesi nedeniyle, hattımızın cografi özellikleri, bölgelere ait haritaların okunması ile ortaya konulmaya çalısılmıstır. Yerlesme kısmında, yerlesmenin üç temel ögesi olan sehirler, köyler ve mezralar ayrı ayrı ele alınarak, kazalar arasındaki farklılıklara göre degerlendirmeler yapılmıstır. Bu degerlendirmeler sırasında nüfus ve iktisadi hayat verileri de dikkate alınmıstır. Nüfus bölümünde, öncelikle nüfus artısı üzerinde durularak yıllık nüfus artıs hızları hesaplanmıs ve bulunan bu rakamların ne anlam ifade ettigi, hem arastırma sahamızdaki genel durum hem de daha önce yapılmıs çalısmalar dikkate alınarak, irdelenmis, buna baglı olarak da bazı çıkarımlar yapılmıstır. Nüfus dagılısı bölümü ile amaçlanan ise, nüfusun yerlesmeleri hangi boyutta nasıl etkiledigi konusudur. Bu baglamda, arastırma sahamıza ait sehir ve kır nüfusu verileri kıyaslanmıs, ayrıca 290 yerlesmelerdeki nüfusun yüzyıl içerisindeki degisimleri ele alınmıstır. Nüfus bölümünde islenen son konu ise göçler olmustur. Daha önce yapılan çalısmalarda yeterince konu edilmeyen göç verileri bilgisayar ortamına aktarılmıs, göçlerin yerlesme, nüfus ve iktisadi hayat üzerindeki tesirleri ortaya konmaya çalısılmıstır. Sehir ve kırsal bölgelere yapılan göçler dikkate alınarak iki göç haritası hazırlanmıstır. Tahrirlerde mevcut topraga ait verilerin yüzyıl içerisindeki degisimlerine baglı olarak hattımızda mevcut durum ortaya konarak, yasanan sıkıntılar irdelenmeye çalısılmıstır. Bu çalısma, simdiye kadar yapılan kaza/sancak çalısmalarından farklı bir bakıs açısı ile yapılmıstır. Bunda hiç süphesiz en önemli etken, çalısma sahasının genisligi ve kullanılan tahrir defteri sayısının fazlalıgıdır. Bu çalısmada, Osman Gümüsçü'nün Larende Kazası arastırmasında uyguladıgı metod esas alınmasına karsın, çok sayıda kazanın çalısılması hasebiyle, Osman Gümüsçü'den farklı olarak 'mukayese' üzerinde durulmustur. Yerlesme ve nüfus bölümlerinde, dogal ortam ile karsılıklı etkilesim ortaya konmaya çalısılmıs ve bunların kazalara yansıması incelenmis, bunu yaparken de 'dagılıs, nedensellik ve kıyaslama' ilkeleri uygulanmıstır.