İran’da Ortaçağ İslam Maden Sanatı(İran Milli Müzesi ve Rıza Abbasi Müzesi Koleksiyonları)
No Thumbnail Available
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
İslam coğrafyasında sanat üretimlerine dair araştırmalar açısından kilit bir bölge
konumundaki İran’ın maden sanatı eserleri üzerine yapılan çalışmamızda, İran’ın önemli
müzelerinde sergilenen, henüz yerl& ve yabancı kaynaklarda yeterince tanıtılmayan 88
eser ele alınmıştır. Müze envanter fişleri, bu konuyla ilgili bilgi veren birçok yerli ve
yabancı kaynak ve eserlerin fotoğrafları dikkatlice taranıp incelenmesinin akabinde bu
eserler tür ve koronolojik olarak tasniflenip katalog bilgileri hazırlanmıştır. Çalışmamızın
daha verimli ve nitelikli olması adına İran topraklarında İslam öncesi maden sanatı
konusunda önemli kaynaklar taranıp eski medeniyetlerin ulaştığı teknik ve üsluplar tespit
edilmiştir. Ele aldığımız 88 eser türleri açısından çeşitlilik göstermektedirler; aydınlatma
araçları, mutfak ve yemek malzemeleri, yazı araçları ve kutular gibi kullanım eşyasından
oluşan eserler, kendi türleri içeresinde de farklı formlar ve tekniklerle yapılmışlardır. Bu
eserler, altın, gümüş, bakır, bakır-kalay alaşımı olan tunç, bakır-çinko alaşımı olan pirinç
ve demir madenlerinden üretilip, yapım aşamasında, dövme ve döküm, süsleme
aşamasında, çalma, kazıma, kabartma, delik işi, niello, kakma ve yaldızlama teknikleri
kullanılmıştır. Çalışmamızda bulunan eserlerin süslemelerinde yukarda bahsettiğimiz
tekn&kler tek başına kullanıldığı gibi birkaçı beraber de kullanılmıştır. Erken İslam
döneminden İlhanlı dönemin sonuna kadar çalma ve kazımanın en fazla kullanılan
tekn&kler olduğu öne sürülebilir. Selçuklu ve İlhanlı döneminde ise kakma tekniğinin
yaygınlaştığı, çalma ve kazıma gibi daha basit olan tekniklerin paralelinde hareket ettiği
görülür. Ele aldığımız örneklerin süslemeleri incelend&ğ&nde, bu süre zarfında en yaygın
motiflerin yazı, bitkisel ve geometrik desenler olması, Selçuklu döneminden sonra
hayvan ve insan figürlerin&n stilize bir biçimde bu motiflere eklenmes& söz konusudur.
Madeni eserlerin süslemeleri erken dönemlerde bir şerit kitabe ve b&rkaç bitkisel motiften
oluşmaktayken, &ler& dönemlerde komplike kompozisyonlarla eserin tüm yüzeyini kaplar
biçimde yoğunlaşır. Zamanla yazı karakterler&n&n tasarımlarında çeş&tl&l&k gösteren
&lerlemeler&n söz konusu olduğu kitabelerde kullanılan yazı türleri kûfi, sülüs ve nesih
hatlarıdır. Kitabelerin içeriklerinde genellikle Arapça ve çeşitli biçimlerde tasarlanan kûfi
veya sülüs hattıyla eserin sahibine hayırlı dua ve dilek, ş&&r ve nas&hatler&n yanında sülüs
ya da nes&h hattıyla Farsça ş&&r ve övgüler yer alır. Erken dönemlerde ban& adı, kend&s&ne
hayırlı d&lek &çeren met&nlerde sade kûf& &le görülürken, daha geç dönemlerde usta, bani
veya yapım tarihini doğrudan aktaran kitabeler nesih hattıyla ve eserin ağız içi gibi göz
önünde olmayan kısımlarında &şlenm&şt&r.
Description
Keywords
maden sanatı