Atatürk Döneminde madencilik (1923-1938)
No Thumbnail Available
Files
Date
2018
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü
Abstract
Osmanlı Devleti için madenler, özellikle 19. yy sonlarına doğru hazineye gelir sağlayan girdilerden biridir. Bu sebeple maden imtiyazı ve metruk madenlerin yeniden işletilmesi adı altında harç ve rüsum bedelleri kanunlaştırılmışken 1887'de herhangi bir şarta bağlanmadan 99 yıllığına verilen imtiyazlar, madenlerin yabancı yatırımcılar tarafından sömürülmesiyle sonuçlanmıştır. Cumhuriyet Döneminde madencilikle ilgili gelişmeleri iki dönemde ele almak mümkündür. İlk dönem olan 1923-1931 yılları arasında piyasa üzerinde devlet müdahalesi ve işletmeciliği asgari düzeyde olup piyasa şartlarında sanayileşmeye öncelik verildiği görülmektedir. Fakat bunun için sermayeye ihtiyaç vardır. Sermaye birikimini sağlayabilmek ve ülkede izlenecek ekonomik programın belirlenmesi için 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır. Bu kongrede güçlü bir ekonomi için "milli ekonomi" ve milli sermaye sınıfı" yaratılmasına karar verilmiştir. Ayrıca madenlerde Türk işçi çalıştırılması, maden haritalarının yapılması, harpte işletilemeyen madenlerin vergiden affı, maden kömürleri ile kükürtün yabancı rekabete karşı korunması, ülke içerisinde kendi kömürlerimizin kullanılması ve maden ocaklarının hukuki sınırlarının çizilmesi konuları yer almıştır. Atatürk Dönemi madencilik hareketi incelendiğinde ise Türkiye'de ticari miktarda petrol bulmanın öncelikli olduğunu görmekteyiz. Petrol aramalarında amaçlanan önemli ithalat kalemlerinden birini azaltma düşüncesidir. Kömür ve linyit üretimi teşvik edilerek yabancı ülkelere kömür ihraç edebilmek, demir-çelik sanayisi kurmak, Ergani Bakır Madenlerinde üretime geçmek, Türk krom ihracatını yükseltmek ve kükürt üretimini yapabilmek hedeflenmiştir. Madenciliğin geliştirilmesi için bankalar açılmış, demiryolu hatları maden bölgelerine kadar getirilmiş ve raporlar hazırlanarak madenciliğin sorunları çözülmeye çalışılmıştır. Atatürk Döneminde madencilik yalnızca ekonomik kalkınma aracı olarak kullanılmamıştır. Ayrıca iç bölgelerde inkılapların yerleştirilmesi amaçlanmıştır. Tezimiz üç bölümden oluşmaktadır. "II. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Türkiye'de Madencilik(1908-1922)" adını taşıyan birinci bölümde Osmanlı Devleti'nin madencilikle ilgili çıkarttığı kanunlarda maden işletmelerinin durumu ortaya konmuştur. Yine bu bölümde Alman Arşivinden yararlanılarak I. Dünya Savaşı sırasında madenlerimizin durumu hakkında bilgi verilmiştir. "Cumhuriyet'in İlanından Dünya Ekonomik Buhranına Türkiye'de Madenciliğin Gelişimi (1923-1931)" adını taşıyan ikinci bölümde bankalar, demiryolları, madencilikle ilgili raporlar ve kalkınma planlarına yer verilmiştir. Bu kısımda Türk madenciliğinin sorunları, demiryollarının sanayileşmeye katkısı, sermaye yetersizliğinin nasıl aşılmaya çalışıldığı ve 1929 Ekonomik Bunalımına karşı alınan tedbirler ortaya konmuştur. "Devletçilik İle İlgili Uygulamaların Madenciliğe Yansımaları (1931-1938)" adlı üçüncü bölüm maden bazında alınarak bakır, krom, kömür, simli kurşun madenlerindeki üretimi arttırma çabaları ve maden şehirlerinin nasıl değiştikleri anlatılmaktadır. Ayrıca Devletçilik ilkesinin uygulanma sebepleri ortaya konulmuştur. Kalkınma planlarının uygulanması ise Kükürt Fabrikası, Sömikok Fabrikası, Demir-Çelik Fabrikası ve elektrik işleri ile mümkün olmuştur.
Description
Keywords
Atatürk Dönemi, madencilik