CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK HARİTACILIK TARİHİ
No Thumbnail Available
Files
Date
2006
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ
Abstract
Haritacılık Dünya'nın en eski bilimlerinden birisidir. Tarihin, yazının M.Ö. 3200 yılında bulunması ile başladığı kabul edilmektedir. Bilim adamları da, dünyada harita sayılabilecek ilk örneği, M.Ö. 6200 yılına dayandırdığından haritacılık tarihinin ne kadar eski olduğu ortaya çıkacaktır. İnsanoğlu var olduğu günden itibaren yaşadığı çevreyi tanımaya, burayı sahiplenmeye, kendine ait çevrede bir takım şekil ve resimlerle anlatmaya çalışmıştır. İşte yazının bulunmasından binlerce yıl önce ortaya çıkan bu yapıtlar çok basit bir anlamda birer haritadır. Yazının bulunmasından sonra şekiller ve çizimler yerlerini yazılı resim ve şekillere bırakmıştır, bundan sonra haritaların daha gelişmiş örnekleri ortaya çıkmaya başlamıştır. XV. yüzyılda başlayan keşiflerden sonra dünya haritasının ilk örnekleri XVI. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Rönesans ve matbaanın icadı haritaların çoğaltılmasını, kitlelere daha kolay ulaşmasını sağlamıştır. Dünya nüfusunun artması, verimli topraklara göçün başlaması, bu toprakların paylaşımında kavgalara, savaşlara neden olmuş, çevreyi tanıma, sahiplenme amaçlı harita belgelerinin yanında, saldırı ve savunma amaçlı haritalarda üretilmeye başlanmıştır. XVI. yüzyıldan sonra büyük devletler arasında başlayan sömürgecilik hareketleri sonucu bu haritaların önemi daha da artmıştır. Dünya savaşlarının XX. yüzyılda bitmesi, ardından soğuk savaş dönemine girilmesi ve bu sürecin sonunda başlayan teknolojik savaşlar, teknolojideki hızlı gelişme, etkisini her alanda olduğu gibi haritacılık alanında da kendini göstermiş, haritacılıkta da günün koşullarına uygun kavramlar ve ürünler ortaya çıkmıştır. 1980'li yıllara kadar gündemdeki kâğıt harita kavramı yerini, sayısal harita, coğrafi bilgi sistemi, kent bilgi sistemi, internet haritacılığı gibi kavramlara bırakmıştır. Türkler, haritacılık alanında ilk çalışmalarında, haritacılık bilimi ile ilişkide olan Matematik, Geometri, Astronomi gibi alanlarda önemli bilim adamları yetiştirmiş ve önemli eserler ortaya koymuştur. Daha sonra ortaya konan Kaşgarlı Mahmud'un Dünya Haritası ile Piri Reis Haritası ve Kitabı-Bahriye eseri bu gün bile hayranlık uyandıran yapıtlardır. XIX. yüzyıla kadar varlığını ünlü coğrafyacıların eserleriyle, adından söz ettiren Türk haritacılığı, bu yüzyılın başında kurumsallaşmaya başlamıştır. XVII. ve XVIII. yüzyılda yaşanan toprak kayıpları, haritanın önemini arttırmış, her alanda yapılan yenileşme hareketleri bu alanda da etkisini göstermiştir. Mühendislik okulları açılmış, yurt dışına yetiştirilmek üzere elemanlar gönderilmiş, yeterli donanım ve teçhizat satın alındıktan sonra 1895 yılında 'Taksim-i Arazi' isminde bir komisyon kurulmuştur. Bu komisyon haritacılık faaliyeti gösteren ilk örgüt olmuştur. Dolayısıyla bu komisyonun oluşturulduğu 1895 tarihi Türk haritacılığının kuruluş tarihi olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllara kadar fazla bir atılım göstermeyen Türk haritacılığı bu tarihten sonra, her kurum ve kuruluşta başlatılan devrim hareketleri ile beraber, hızlı bir gelişim göstermiş ve bu gelişimini günümüze kadar sürdürmüştür. Günümüzde teknolojinin çok hızlı gelişimine paralel olarak, Türk haritacılığı da sürekli değişim ve gelişim içersindedir. Son yıllarda haritacılık biliminde etkin bir yer edinen coğrafi bilgi kavramı kendisine üniversite öğretiminde de yer bulmuş, üniversitelerimizde faaliyet gösteren Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği bölümlerine Ortadoğu Teknik Üniversitesinde açılan Jeodezi ve Coğrafi Bilgi Teknolojileri Bölümü açılmıştır. Araştırma çalışmam sırasında haritacılık faaliyetleri içersinde bulunan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapatılmış, Büyük Ölçekli Harita Yapım Yönetmeliği yenilenerek son şekliyle onaylanmıştır. Haritacılık kuruluşlarının yürüttüğü ve çalışmamda açıklamaya çalıştığım projelere yenileri eklenmiştir. Genel bir fikir vermesi ve gelişiminin çok özet görülebilmesi açısından Türk haritacılık tarihinin kilometre taşlarını ilk örneklerinden günümüze kadar sıralarsak; 1076 Kaşgarlı Mahmud Dünya Haritası. 1513 İbrahim Kâtibi Akdeniz Havzası Haritası. 1513 Piri Reis Dünya Haritası. 1528 Piri Reis Kuzey Atlantik Haritası. 1567 Ali Macar Reis Atlası. 1570 Atlas-ı Humayun. 1719 İlk baskı harita Marmara Haritası İbrahim Mütefferika tarafından basıldı. 1803 İlk atlas Müderris Abdurrahman Efendi tarafından hazırlandı. 1818 İlk Harita Okulu açıldı. 1830 İlk deniz haritası Karadeniz Haritası Deniz Harp Okulunda basıldı. 1847 İlk Tapu Teşkilatı Defterhane-i Amire Kalemi kuruldu. 1853 İlk harita subayları Harp Okulundan mezun oldu. 1860 İlk defa Yurt dışına (Fransa) haritacılık öğrenimi için subaylar gönderildi. 1880 Genelkurmay 5. Şubesi (Harita ve Fen İşleri Şubesi) kuruldu. 1895 Taksim-i Arazi isimli Jeodezi Komisyonu kuruldu. (Türk haritacılığının başlangıcı kabul edilir.) 1896 Basılı ilk düzenli harita olan 1/ 10 000 ölçekli Eskişehir Planı üretildi. 1909 Harita Komisyonu oluşturuldu ve ülke çapında harita üretimine başlandı. 1910 İlk birinci derece nirengi ağı çalışmaları Bakırköy-Adapazarı arasında başladı 1916 Harita Alım ve Çizim Okulu açıldı 1918 Milli Savunma Bakanlığına bağlı Harita Dairesi kuruldu 1924 Tapu Umum Müdürlüğü kuruldu ve cumhuriyetten sonraki ilk kadastro çalışmaları 474 sayılı Yasa ile başladı. 1925 Harita Genel Müdürlüğü Kanunu kabul edildi. 1926 İlk fotogrametrik çalışmalara başlandı. 1929 İlk yersel fotogrametri kıymetlendirmesi yapıldı. 1930 Yapımına 1911 yılında başlanan Türkiye'nin 1/ 200 000 ölçekli istikşaf haritaları tamamlandı. 1932 İlk hava fotoğraf alımları yapıldı. 1940 Harita yapımında tamamen havai fotogrametri yöntemine geçildi. 1945 1/ 5 000 ölçekli haritaların yapımına başlandı. 1949 İlk olarak Yıldız Teknik Okulunda (YTÜ) Harita ve Kadastro Mühendisliği bölümü açılarak haritacılık öğrenimine başlandı. 1953 Birinci derece nirengi ağı çalışmaları tamamlandı. 1954 Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Kuruldu 1955 Kadastro ölçmelerinde fotogrametrik yöntem uygulanmaya başlandı. 1956 Kartografyada kuşe tersim yöntemi yerini mylar kazıma yöntemine bıraktı. 1960 Türkiye Temel Gravite Ağı (TTGA) oluşturuldu. 1963 Fotogrametride havai nirengi uygulaması başladı. 1969 Kabartma Harita Şubesi kuruldu. 1970 Türkiye Düşey Kontrol Ağı (TUDKA)'nın 1936 yılında başlatılan ilk faz ölçüleri tamamlandı. x 1972 Yapımına 1909 yılında Bakırköy paftası ile başlanan tüm ülkenin 5547 adet 1/ 25 000 ölçekli paftaları tamamlandı. 1983 İlk ortofoto harita üretimi gerçekleştirildi. 1989 Uydu görüntüsünden yararla ilk harita üretildi. 1994 Kinematik GPS uygulamalarına başlandı 1995 Sayısal fotogrametri uygulamalarına başlandı. 1995 Türkiye'de coğrafi bilgi sistemi uygulamasına ilk örnek İTÜ-Ayazağa Yerleşkesi Bilgi Sistemi üretildi. 1999 İlk 1/ 25 000 ölçekli kartografik vektör harita (İZMİR L18-a3) üretimi sayısal olarak gerçekleştirildi. 1999 Türkiye Temel GPS Ağı -1999 (TTGA-99) kuruldu. 2000 Kabartma harita kalıpları bilgisayar destekli olarak üretilmeye başlandı. 2000 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünce TAKBİS projesi hayata geçirildi. 2003 Haritalarda kullanılan Avrupa Datumu 1950 (ED-50) jeodezik sistemi terk edilerek, Dünya Jeodezik Sistemi-1984 (WGS-84)'in uygulanmasına başlandı. 2005 Bilgisayar destekli genelleştirme yöntemi ile ilk 1/ 100 000 ölçekli Balıkesir İ19 paftası üretildi. 2005 Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturma çalışmaları kapsamında EYLEM-47 projesi tamamlandı. 2006 Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturma çalışmaları kapsamında EYLEM-36 projesi tamamlandı. Türkiye'nin AB'ye girmeye hazırlandığı bu yüzyılda kendisini AB normlarına yükseltmek isteyen tüm kamu kurum ve kuruluşları gibi Türk haritacılığının ilgili kuruluşları da en kısa sürede bu normlara ulaşma gayreti içersindedir. Haritacılık tarihi sayfalarında kendine iyi bir yer edinen Türk haritacılığı, bugün dünyada gelişmiş ülkelerin sahip olduğu seviyeye yakın bir konumda varlığını devam ettirmektedir.