Tatar Türkçesi Dilbilgisi Kaynaklarinda Derece-Usul Kategorisi
No Thumbnail Available
Date
2023
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Türk dilinde ve bunların içinde Tatar Türkçesinde illerin kılınış-görünüş özelliklerinin
sınırları henüz tam olarak belirlenememiştir. Genel dilbilimde illerin kılınış-görünüş
özellikleri Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarında, Rus dilindeki vid terimiyle adlandırılan
kavramla karşılaştırılarak yapısal yönden oluşturulma biçimleri ve işlevleri bakımından
sözlüksel-dilbilgisel kategoride incelenen derece-usul kategorisi adı altında ele alınan
yapılar üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarına göre
derece-usul kategorisini oluşturmanın ekleme yöntemi, analitik yöntem, tekrar yöntemi ve
-(I)rg(A) biçimbirimli ile totın-, kéréş- ve mataş- illerinin birleşmesi olmak üzere dört yolu
vardır. Ekleme yöntemi ile belirli ek biçimbirimler getirilmesi yoluyla kurulur. En yaygın
kullanılan analitik yöntemle kendi anlamını tamamen ya da kısmen kaybedip yardımcı
il rolünde gelip ana ille -A /-y ya da -(I)p zarf il biçimbirimi aracılığıyla birleşen ilin
kullanılmasıyla birleşik iller oluşturulur. Bu yöntemlerle oluşturulan yapılar bağlam
bağlantılı olarak ilin adlandırdığı hareketin başlama, yönelme, devamlılık, tekrarlanma,
anilik, kısmen gerçekleşme ya da tamamlanma ve sonuç gibi gerçekleşme özelliğiyle ilgili
çeşitli ilave anlamlar bildirirler. Fiilin adlandırdığı harekette temel olarak bir değişikliğe
yol açmayıp onun gerçekleşme derecesi ve usulüyle ilgili birtakım nüanslar bildiren böyle
yapılar, kurulumlarında sözlüksel ve dilbigisel unsurlar bulunduğundan sözlükseldilbilgisel kategori esasında değerlendirilir.
Bu çalışma Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarında derece-usul kategorisi ve bu
kategorinin Rusçadaki vid ile karşılaştırılmasıyla ilgili verilerin toplanması, bu veriler
esasında derece-usul kategorisini oluşturma yöntemlerinin analiz edilmesi ve çeşitli
yöntemlerle oluşturulan yapıların ortaya konan çeşitli işlevlerinin bağlam bağlantılı
olarak örnek cümlelerle açıklanması yöntemleriyle oluşturulmuştur. Bu sayede Tatar
Türkçesindeki derece-usul kategorisinin anlaşılmasına katkı sağlamak hedeenmiştir.
Description
Keywords
Tatar Türkçesi, Derece-Usul Kategorisi, Kılınış, Görünüş, Vid