Türkçede adöbeği ve bilgi yapısı
No Thumbnail Available
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Bu çalışma Türkçenin adcıl alanında tümcesel alandakine benzer bir bilgi yapısı görünümü olup olmadığını sorgulamaktadır. Bilgi yapısı çoğunlukla tümce düzeyinde incelenmiş ve bu düzeye ait olduğu düşünülmüştür. Ancak TümÖ (Tümleyici Öbeği) ve BelÖ (Belirleyici Öbeği) arasında parallellik olduğu görüşü ortaya çıktıktan sonra BelÖ'nün bilgi yapısı da çeşitli dillerde çalışılan bir konu olmuştur. Bu görüşe göre, BelÖ'nün işlevsel kategorileri ile TümÖ'nün işlevsel kategorileri eşdeğerdir. Bu sebeple tümce düzeyinde gözlemlenen bilgi yapısının BelÖ düzeyinde de gözlemlenebileceği iddia edilmiştir. Çalışmada, bilgi yapısı alanyazınında BelÖ-içi bilgi yapısı ile ilgili tartışmalar, Türkçe açısından değerlendirilmiştir. Alanyazında bu bağlamda sunulmuş olan önerilerin Türkçe BelÖ'ler için geçerli olup olmadığı sorgulanmıştır. Benzer çalışmalarda incelenen tamlayan, gösterici, sayı ve sıfatların bulunduğu BelÖ yapıları Türkçe için değerlendirildiğinde, bu yapılarda odaklama amacı ile bir taşıma yapılmadığı gözlemlenmiştir. Bu yapılar içindeki birimler odaklanmak istendiğinde bu yerinde vurgu almaları yolu ile gerçekleşmektedir. Ayrıca, TümÖ ve BelÖ düzlemleri arasındaki benzerliklere örnek olarak sunulan adarkası konumun, eylem-arkası konuma benzer olarak odağa izin vermediği iddiası incelenmiş ve bazı anadili konuşucularının farklı dilbilgisel yargılara sahip olduğu ve bu durumun iddiayı zayıflattığı öne sürülmüştür. Bunlara ek olarak, tümce düzleminde gözlemlenmesine rağmen BelÖ düzleminde gözlemlenmeyen iki farklı taşımadan bahsedilmiştir. Türkçe tümcelerde eklentiler eylem ardına taşınabiliyorken aynı taşıma BelÖ düzleminde gerçekleşmemektedir. Özgüllük-dışı yalın AÖler tümce düzleminde e-ardına taşınabilmektedir ancak bu birimlerin BelÖ düzleminde ad-ardına taşınamadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, iddia edilenin aksine, TümÖ ve BelÖ'nün konulaştırma açısından bütünüyle benzer olmadığı da görülmektedir: yalın AÖ'ler tümce düzleminde t-başına taşınarak konulaştırılabilirken BelÖ içinde böyle bir taşıma dilbilgisi dışıdır. Bu durum TümÖ ve BelÖ arasında benzer olmayan bir başka özellik olarak göze çarpmaktadır. Sonuç olarak, incelenen örneklerde, BelÖ-içinde gerçekleşen sözcük sıralamasındaki değişimlerin bilgi yapısı ile bağlantılı olmadığı, bunun yerine odaklama aracı olarak vurgunun kullanıldığı ve TümÖ-BelÖ düzlemlerinin bilgi yapısal olarak tüm yönleri ile paralel olmadığı sonucuna varılmıştır. Bilgi Yapısının tümce düzeyine ait olduğu ve BelÖ düzeyinde bilgi yapısal özellikler aramanın çeşitli kuramsal sorunlara yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır.
Description
Keywords
Bilgi Yapısı, Konu Öbeği, Odak Öbeği, Belirleyici Öbeği, Ayrık-BelÖ Varsayımı