Tanınma, dayanışma ve hukuk: G.W.F. Hegel ve çağdaş teoriler ışığında bir analiz

Abstract

Günümüzde kimlikler, aynılıklar ve farklılıklar, "ötekiler" söylemine dayalı toplumsal gerilimler, hukukun meşruiyeti ve bireylerin tanınma talepleri arasındaki ilişkiler, özgürlük tanımı ve yorumları, çoğu zaman birbiriyle ilişkili biçimde modern hukuk teorisinin en temel sorunlarından bir bölümü oluşturmaktadır. Çalışma, söz konusu bu sorun demetini de dikkate alarak, "öteki"ni, G.W.F. Hegel felsefesi zemininde inceleyip son dönem "tanınma" eksenli çağdaş yorumlarla alternatif bir dayanışma kavramını mercek altına almaktadır. Bu vesileyle, farklı dayanışma yaklaşımları değerlendirilerek, tanınma temelinde ele alınacak bir dayanışma teorisinin, aynı zamanda "toplumsal özgürlüğü" geliştirecek bir özellikte olması koşuluyla hukuk teorilerindeki yerini incelemektedir. Bu argüman üzerine derinlemesine bir analiz için çalışmada, Hegel ve onun çağdaş yorumcularının görüşlerine başvurulmasının nedeni, ilgili yaklaşımda kurgusal olarak gelişen diyalektik süreç, benlik oluşumu ve tanınma kavramlarının merkeze alınıyor olması; ana akım liberal hak söylemlerine getirilen eleştirilerin içerilmesi ve yapılan bazı tespitlerle ana akım hukuk yaklaşımlarına alternatifler sunmasıdır. Çalışmada toplumsal yaşamın tarihsel olguları olarak "öteki", "tanınma" ve "dayanışma" kavramlarının ortaya çıkışı ve anlamları incelenmekte; olgusal olarak yaşamlarımız içerisinde ve kurumsal olarak hukuk alanında bu kavramların etkilerinin yol açtığı eşitsizlikler ve ayrımcılık örnekleri irdelenmektedir. Tezde, temelini tanınma kuramından alan bir dayanışma kavramının hukuk kuramı ve uygulaması açısından yol gösterici olup olamayacağı temel sorusu üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, Hegel felsefesinin –tanınma temelinde, "sosyal ontolojik" yönünün baskın yorumlarıyla– doğrudan ve dolaylı olarak tanınma, dayanışma, öteki, özgürlük gibi kavramlarının hukuk teorisinde, kurumsal yapılarda ve toplumsal yaşamın içerisinde değerlendirilmeleri olanağının kullanılması amaçlanmıştır. Hegel'in felsefesinde özbilinç diyalektiğinin bu meselelerle ilişkisi, bireyin ancak başka bir birey aracılığıyla tanımlanabileceğini, bu şekilde özgür olabileceğini ve tanınabileceğini savlaması aracılığıyla kurulabilir. Bunun gerçekleşmesi için Hegel'in özbilinç diyalektiğindeki süreçler ve bu süreçlerin tanınmada nasıl bir rol oynadığı çalışmada değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, hukukun kimlik politikalarını ve bireylerin "benlik" algısını şekillendirmedeki konumu, tanınma ve dayanışma arasındaki gerilimlerin hukukta nasıl bir düzenleme gerektirdiği ve bu kavramların hukuk normlarıyla ne ölçüde inşa edildiği ortaya konulmuştur. Temelini tanınma ve toplumsal özgürlükten alan bir dayanışma yaklaşımının hukuk teorisinde değerlendirilmesiyse, farklı hukuk alanlarında "dayanışma"nın görünümlerinin açığa çıkarılmasıyla ve farklı yargı makamlarının kararlarının incelenerek analiz edilmesi aracılığıyla mümkün olmuştur. Böylece, son dönem yaşanılan farklı krizler ekseninde hukuk teorisi ve çeşitli mahkeme kararlarında tam olarak "netleşmemiş" bir teorik çerçeve içerisinde sıklıkla dayanışma kavramına atıf yapıldığı tespit edilmiştir. Bu belirsizliğin çözümü için, hukuk ve sosyal teori literatüründe dayanışmanın kapsayıcı yönü ve potansiyelinin altı çizilmiştir. Bu yönüyle çalışmada dayanışma, hem bireylerin kimliklerini oluşturma sürecinde hem de hukuk aracılığıyla toplumsal dayanışmanın inşa edilmesinde temel bir unsur olarak görülmektedir. Tezin temel iddiası, tanınma kavramının dayanışma ile hukuk arasındaki ilişkide bir bağlantı noktası olarak ele alınmasının, sosyal patolojilerin açığa çıkartılması ve hukuk kuramlarının bu patolojilere yanıt verebilmesi açısından kritik olduğudur.