Göçer Üretim Tarzından Feodal Üretim Tarzına Geçiş Sürecinde İkili Sınıf Durumu Ve Sınıf Mücadeleleri Karahanlılar Örneği
No Thumbnail Available
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Karahanlı dönemi, göçebe Türk boylarının göçer üretim tarzından feodal üretim tarzına
geçiş dönemindeki önemli duraklardan biridir. Göçer üretim tarzı düzeninden feodal
üretim tarzı düzenine geçiş, geçiş sürecine özgü belirli yapısal formasyonları beraberinde
getirmektedir. Feodal üretim tarzına özgü üretim ilişkileri ve pratiklerinin göçer üretim
tarzı dairesinde örgütlenmiş topluluklar içerisinde yayılması süreci, karşımıza ikili sınıf ve
ikili üretim tarzı durumunu çıkarır. Karşımızda bir yanda göçer üretim tarzı içerisinde
yaşamakta ısrarcı kara budun diğer yandan ise feodal üretim ilişkilerinin hâkim olduğu
bir düzende egemen sınıf işlevlerini üstlenmeye başlamış olan ak budun fraksiyonlarının
olduğu bir çelişki düzlemi vardır. Ak budun ve kara budun, feodal üretim ilişkileri
içerisinde yaşayan yerleşik toplulukların artı emeğinin paylaşılması ve göçer üretim tarzı
düzenine iç sömürü ilişkilerinin eklemlenmesi düzleminde karşı karşıya gelirler. Söz
konusu karşılaşma göçer üretim tarzına özgü kurum ve pratiklerin feodal üretim
ilişkilerine uygun formlara tercüme edilmesi ile neticelendiği ölçüde üretim tarzlarının
feodal üretim tarzı hakimiyetinde birbirlerine eklemlenmesi söz konusu olur. Eklemlenme
ise sınıf mücadelelerinin sonucuna bağlıdır. Sınıf mücadeleleri sonucunda eklemlenme
gerçekleşmiyorsa yapı, siyasal varlığını feodal üretim ilişkilerine dayanarak sürdüremez
hale gelir ve göçer üretim tarzı düzenine doğru geri çekilir ya da siyasal varlığı sona erer.
Karahanlılar dönemi de eklemlenme ve çelişme dinamikleri ile ikili sınıf ve üretim tarzı
durumunun izlerini bünyesinde taşımaktadır. Yerleşik feodal topluluklar üzerinde
egemen sınıf işlevlerini üstlenmekte olan ak budun fraksiyonları, feodalleşme sürecinde
feodal üretim tarzına özgü pratikleri göçer üretim tarzı dairesinde yaşayan göçer
kitlelerine kabul ettirmeye çalışırken kara budun ile karşı karşıya gelmişlerdir. Ak
budunun egemen sınıf işlevlerini üstlenmeye başlayan fraksiyonları ile kara budun
arasındaki bu çelişki, Karahanlı siyasal sistemi içerisinde göçer kökenli isyanlar ve
yapısal istikrarsızlık eğilimlerinin temelinde yatmaktadır
Description
Keywords
Göçer Üretim Tarzı, Feodalite, Ak Budun, Kara Budun, Karahanlılar, Kara Hitay, Karluk, Selçuklular