Osmanli Klasik Dönemi Muhasebe Kitaplarinda Fikih İlminin Yansimalari: Umdetü'l-Hisâb Örneğinde Guremâ Hesaplari
No Thumbnail Available
Date
2023
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
İslam medeniyetini şekillendiren en büyük unsurlardan biri, bir Müslümanın gerek
bireysel gerek toplumsal yaşam şeklini belirleyen “fıkıh ilmidir”. Fıkıh ilminin bir alt dalı
olan “ilm-i ferâiz” İslam miras hukukunu, yine fıkıh ilminin bir alt dalı olan “ilm-i
muamelat” ise İslam borç hukuku, vergi ve zekât hesaplamaları gibi, fıkhın ibadetleri
düzenleyen kısmı dışında kalan konularını içermektedir. Osmanlı öncesi İslam
medeniyeti matematik literatürünün önemli eserlerinde ferâiz problemleri ve muamelât
hesaplamalarına ilişkin örnekler sıklıkla yer almaktadır.
Osmanlı biliminin kendisinden önceki İslam medeniyetinin ilim geleneğini devraldığı
bilinmekle birlikte, Osmanlı matematik tarihinde İslami ilimlerin etkisi, henüz tam anlamı
ile araştırılmış değildir. Bu çalışmada Osmanlı klasik dönem hesap-muhasebe
kitaplarında muamelat hesaplamalarının bir örneği olan borç-alacak ilişkilerini
düzenleyen guremâ hesaplamaları sorgulanmıştır. Çalışmada, söz konusu döneme
ilişkin önemli hesap-muhasebe kitaplarında “guremâ” problemlerinin yerine ve
muhteviyatına ilişkin bilgiler verilmiş 16. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Matrakçı Nasûh'un
Umdetü'l-Hisâb isimli eserinden hareketle ilgili problemlerin çözüm yöntemleri izah
edilmiştir. Sözü edilen eser, çalışmada incelenen diğer eserlerde yer alan guremâ
problemlerinin örneklerini topluca içerdiği için özellikle seçilmiştir. Bu çalışma ile Osmanlı
klasik dönem matematiği üzerinde, Osmanlı öncesi İslam matematik geleneğinin etkisi
üzerinde durulmuş ve Osmanlı'nın bu geleneğe yaptığı özgün katkı vurgulanmaya
çalışılmıştır. Araştırmanın sonunda, özellikle Osmanlı Klasik dönem matematiği
özelinden hareketle, Osmanlı biliminin gelişimsel seyrine katkıda bulunan unsurlara
dikkat çekilmiştir
Description
Keywords
slam Matematiği Fıkıh İlişkisi, Osmanlı Matematiğinde Fıkıh Problemleri, Guremâ Hesapları, Umdetü'l-Hisâb