Cilt:63 Sayı:01 (2022)

Permanent URI for this collection

https://dspace.ankara.edu.tr/handle/20.500.12575/85288

Browse

Browsing Cilt:63 Sayı:01 (2022) by Subject "el-Muḥāsibī"

Now showing 1 - 1 of 1
  • No Thumbnail Available
    Item
    Tasavvufun Teşekkül Sürecinde Anahtar Bir Kavram Olarak Ḫavāṭır: El-Ḥāris̠ el-Muḥāsibī’nin Yaklaşımı
    (Ankara Üniversitesi, 2022) Aydemir, Hasan; Other; Other
    Tasavvuf, kelam ve felsefe ehline müntesip düşünürler ḫavāṭır kavramını hicri üçüncü asırdan itibaren farklı anlayış biçimleriyle ele alır. El-Hāris̠ el-Muḥāsibī (ö. 243/857) de ḫavāṭırı ahlaki ve pratik bir zeminde riʿāyet anlayışının temel bir unsuru olarak işler. Onun yaşadığı dönemde kimi zahidlerin eylemlerini sübjektif tecrübelerle elde ettikleri bilgilere dayandırmaları krize neden olan bir etkendir. Ayrıca bu bilgileri aktarmak için dāʿī/devāʿī, ʿāriḍ, vesvese, nezġ/nezeġāt, ḥadīs̠u’n-nefs, ilhām, ḥikmet ve maʿrifet gibi birçok ifade kullanmaları da kavram kargaşasına sebep olan diğer bir müessirdir. El-Muḥāsibī, tasavvufun bir din ilmi olarak teşekkülüne engel olan bu krizleri aşmak için anahtar bir kavram olarak sistematik ve bütüncül bir ḫavāṭır anlayışı geliştirir. Böylece dinî bir ilim olma yolunda ilerleyen tasavvufun bilgi yöntemini Kur’an ve sünnet temelli bir anlayış üzerinden inşa eder. Bu çalışmada ilk olarak el-Muḥāsibī’nin geliştirdiği bu anlayışının özgünlüğünü sorgulamak üzere ḫavāṭır kavramının din bilimlerinde kullanılmaya başlandığı tarihî serüven incelenmiş ve beraberinde el-Muḥāsibī’nin ḫavāṭır anlayışını oluştururken felsefe ve Muʿtezilī düşünürlerden etkilenip etkilenmediği mukayese edilerek tartışılmıştır. Bunun yanı sıra ḫavāṭır kavramı üzerinden onun riʿāyet düşüncesi ve insan doğasına dair fikirleri açıklanmıştır. Ayrıca bu çalışmada ḫavāṭıra benzeyen ifadelerin sebep olduğu kavram kargaşasına karşı el-Muḥāsibī’nin nasıl bir yöntem geliştirdiği, bireyin kalbine gelen ḫavāṭıra karşı sorumluluğunun ve epistemolojik değerinin ne olduğu saptanmıştır. Son olarak el-Muḥāsibī’nin ḫavāṭır konusu çerçevesinde muhalif ve muvafık olduğu zümreler tespit edilmiştir.