Tümel Önermenin ‘Cihet’i: Muḥammed el-Āmidī’nin Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt İsimli Eseri Bağlamında Bir İnceleme
No Thumbnail Available
Files
Date
2019-05-31
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Tümel önermenin modalitesinin zorunlu, dāʾimī ve diğer modalitelerden hangisiyle nitelenebileceği hususu, İslam mantık literatüründe önemli bir tartışma konusudur. Tartışma, İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu modal mantık sistemindeki tümel önermenin modalitesine dair karşı-iddia ile başlamıştır. İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu karşı-iddia, ilk kez Faḫruddīn er-Rāzī ile delil formunu kazanmıştır. Naṣīruddīn eṭ-Ṭūsī, iddiayı er-Rāzī’den farklı şekilde delillendirmiş, el-Ḫūnecī ise karşı-iddiayı zikredip delilini ve itirazını belirtmemiştir. İbn Sīnā karşı-iddiaya karşı-örnek ile er-Rāzī de bölme ile itiraz etmiş, eṭ-Ṭūsī ise itirazında ortaya koyduğu karşı-delilin orta teriminin kaplamını genişletmiştir. İbn Sīnā ve er-Rāzī’nin itirazları, tümel önermenin modalitesi için zorunlu modalitesi dışındaki diğer modaliteleri mümkün görürken, eṭ-Ṭūsī’nin itirazı karşı iddiayı kabul eder görünmektedir. Tümel önermenin modalitesine dair karşı-iddialar, bunların delilleri ve bunlara yönelik itirazlar, 18. yüzyıl Osmanlı bilim havzasında Muḥammed el-Āmidī tarafından Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt isimli risalede yeniden gündeme getirilmiştir. Klasik dönemde tartışılmış bir konuyu post-klasik döneme taşıması ve bir tercihte bulunması nedeniyle oldukça kayda değer bir risaledir. Makalede, önce söz konusu tartışmanın İslam mantık literatüründeki serencamı özetlenmiş, ardından el-Āmidī’nin ilgili risalesi tahlil edilmiş ve farklı bir delil ortaya konulmuş, son olarak da risalenin tenkitli Arapça metni sunulmuştur.
Description
Keywords
Tümel Önerme, Zorunluluk, Modalite