Ermeni Sözlü Edebiyatinda İlk Dönem Mitolojik Anlatilar
No Thumbnail Available
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Bu çalışmanın hedende Ermeni sözlü edebiyatında mitolojik anlatıların karakteristik
özelliklerinin ortaya konması ve bu anlatıları ilk defa 5. yüzyılda yazıya aktaran Movses
Khorenatsi'nin Ermeni tarihini yazarken nereden kaynak aldığının belirlenmesidir. Bu
bağlamda incelenen sözlü edebiyat ürünleri, Khorenatsi'nin “Ermeni Tarihi” adlı
kitabında yer alan “Hayk ve Bel”, “Aram Efsanesi” ve “Güzel Ara ve Şamiram” adlı,
tarihsel olarak Urartu döneminde ortaya çıktığı tahmin edilen mitolojik anlatılardır.
Örneklemin bu üç anlatıyla sınırla tutulma sebebi, Movses Khorenatsi'nin sözlü edebiyat
için pek çok türde şarkı ve masal olduğundan bahsetmesine rağmen, kitabını yazarken
amacının Ermenilerin kökeni ile ilgili bilgi vermek olması nedeniyle yalnızca, bu amaç
doğrultusunda malzeme bulabildiği mitolojik anlatıları aktarmış olmasıdır.
Bu anlatılardan “Hayk ve Bel” iki devin savaşını konu almaktadır. Hayk, anlatıda
Ermenileri zalim Bel'in boyunduruğundan kurtaran, Ermenilerin özgürlük, yiğitlik,
güzellik ve asalete yönelik özlemlerini somutlaştıran ve sonuç olarak Ermeni halkına
kendi dilinde adını veren (Հայ/Hay) atası/kahramanı olarak anlatılır ve tarihsel
bağlamda Urartularla Asur-Babil arasında geçen mücadelelerden kaynak alır. “Aram
Efsanesi” ise yine Ermenilere, bu kez diğer dillerde adını veren başka bir ata/kahraman
olarak Aram'ın savaşlarından bahseder ve tarihsel kökeni yine Urartuların çevresindeki
diğer devletlerle çatışmalarıdır.
“Güzel Ara ve Şamiram” ise Aram'ın oğlu Ara'nın Asur Kraliçesi Şamiram'la
(Sammuramat/Semiramis) olan savaşını konu alır ve anlatı Ara'nın ölümünden sonra
Asur Kraliçesi üzerinden ilerler.
Tüm bu anlatılarda dikkat çeken nokta, hepsinin Urartu Krallığı döneminden kaynak
almış olmasıdır. Anadolu'nun birçok yerinde ve Mezopotamya'da da bu anlatıların
benzerlerini bulmak mümkündür. Dolayısıyla bu anlatıların tamamen tek bir halk
topluluğuna mal edilmesi doğru olmayacaktır. Ancak genellikle Ermenilerin yoğun olarak
yaşadığı bölgelerde anlatıldığı için bu anlatılar zamanla Ermeniler tarafından
benimsenmişlerdir. Sonuç olarak, çok kültürlü bir coğrafyada yeşeren bu mitolojik
anlatılar, kimi zaman Mezopotamya'dan, kimi zaman Anadolu'nun farklı bölgelerinden
unsurlar almıştır. Yine bu coğrafyada yaşayan ve Ermenice konuşan halk tarafından
nesilden nesile aktarılan bu anlatılar, oluşum süreci içerisinde Ermenilere has özelliklerle
yoğrularak günümüze kadar ulaşmıştır.
Description
Keywords
Movses Khorenatsi, Hayk ve Bel, Aram Efsanesi, Güzel Ara ve Şamiram, Ermeni Mitleri.