Bir üniversite hastanesi aile hekimliği polikliniğine başvuran hastaların kolorektal kanserden korunmaya yönelik sağlık inançları

Abstract

Amaç: Bu çalışmanın amacı bireylerin kolorektal kanser ile ilgili olarak sağlık inançlarını ölçmek ve bu inançlarının hastaların sosyodemografik özellikleri de göz önünde bulundurularak nelerden etkilendiğini saptamaktır. Materyal Metod: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği polikliniklerine başvuran 18 yaş ve üzerinde, o anda herhangi bir iletişim problemi olmayan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 215 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma için Ankara Üniversitesi klinik dışı araştırmalar etik Etik Kurulu'dan onay alınmıştır. Tek örneklem t- testi için 0.2'lik bir etki büyüklüğünü (Cohen's d etki büyüklüğü küçük alınmıştır) = 0.05 hata düzeyinde %80 güç ile anlamlı olarak bulabilmek için hesaplanan minimum örneklem büyüklüğü 208 olarak belirlenmiştir. Katılımcılara 14 adet sosyodemografik ve 33 adet kolorektal kanserden korunmaya yönelik inanç modeli ölçeği sorularından oluşan bir anket formu yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Araştırmanın verileri SPSS 21.0 istatistik paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Bulgular: Katılımcıların %62,8'i (135 kişi) kadın olup, yaklaşık yarısı (108 kişi) üniversite mezunudur. Birinci derece akrabada kanser öyküsü bulunmayan katılımcıların oranı %94,4'üdür (203 kişi). Katılımcıların kolorektal kanserden korunmaya yönelik sağlık inanç modeli alt gruplarından aldıkları puan ortalamalarının dağılımları; güven yarar algısı alt grubundan 17,45,9 puan, duyarlılık algısı alt grubundan 24,23,9, engel algısı alt grubundan 20,54,1, sağlık motivasyonu alt grubundan 14,12,7 ve ciddiyet algısı alt grubundan 13,73,4 puan şeklindedir. Güven alt grubunda 40-49 yaş grubunun puanı ve Engel alt grubunda 18-29 yaş grubunun puanı diğer yaş gruplardan anlamlı şekilde yüksektir (Sırasıyla p=0,04 ve <0,001). Ciddiyet algısı alt grubunda erkeklerin puan ortalaması kadınlardan anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p=0,01). Engel alt grubunda, bekarlar evlilerden anlamlı olarak daha yüksek puan almıştır (p=0,001). Hem engel alt grubunda hem de motivasyon alt grubunda Lise mezunları anlamlı düzeyde en yüksek puanı almışlardır (p=0,03). Engel alt grubunda alkol kullanlar kullanmayanlara göre istatistiksek olarak anlamlı derecede yüksek puan almışlardır. (p=0,01) Hiç egzersiz yapmayanlar motivasyon alt grubundan en yüksek puanı alırken (p<0,001), ciddiyet alt grubunda ise en düşük puanı almışlardır ve bu farklılık istatistiksel olarak da anlamlıdır (p=0,02). Güven alt grubunda protein, yağ, karbonhidrattan zengin-liften fakir beslendiğini belirtenler ile sebze-meyve ağırlıklı yüksek lifli beslenenlerin puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farlılık gözlenmiştir (p=0,005). Duyarlılık alt grubunda zayıflar en düşük puanı alırken (p=0,02), engel alt grubunda ise en yüksek puanı almıştır ve bu farklılık da istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,01). Sonuç: Katılımcılarının öğrenim düzeyi yüksek bir grup olmasına karşın, kolorektal kanser tarama testi yapılması ile ilgili önermelere katılma yüzdesi %70'in altında kalmıştır. Özellikle gençler, öğrenim düzeyi düşük olanlar ve sosyoekonomik düzeyi düşük olanlar başta olmak üzere KRK tarama testlerinin uygulanması ve yararları konusunda topluma yönelik müdahale çalışmaları planlanıp uygulanabilir. Gençlere, kadınlara, bekarlara ve öğrenim düzeyi düşük olanlara yönelik engel algısını ortadan kaldıracak sağlık eğitimi ve sağlık okuryazarlığı müdahaleleri yapılabilir. Anahtar Kelimeler: Kolorektal kanser, Sağlık İnancı, Sağlık İnanç Modeli, Tarama