Vadeli işlem sözleşmelerinde ifa ihlalleri
Abstract
Türev sözleşmelerin popüler bir örneği olan Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Futures), organize borsalar tarafından kalitesi ve miktarı standardize edilmiş belirli bir dayanak varlığın, tarafların karşılıklı alım ve satım emirlerinin eşleştiği fiyat üzerinden ileri bir tarihte alımı veya satımı için üzerine anlaşma sağlanan ve her iki tarafın da yükümlülük altına girdiği kategorik bir sözleşme türüdür. Organize borsalarda işlem görmelerinin bir sonucu olarak, merkezi karşı taraf kuruluşu olarak hizmet veren takas merkezi ile takas üyeleri arasında kurulan vadeli işlem sözleşmelerinde, piyasada işlem gerçekleştirmek isteyen katılımcılar hesabına takas üyeleri sözleşmeye taraf olmaktadır. Vadeli işlem sözleşmelerinde müşterinin emrinin borsaya iletilmesi, emirlerin eşleştirilerek sözleşmenin kurulması, günlük değerleme ve teminat sistemi, sözleşmenin sona ermesindeki farklı usul ve yükümlülükler, sözleşmeyi hukuki anlamda olağan bir satım sözleşmesinden ayrıştırmaktadır. Emirlerin eşleşmesi ile, takas merkezi ve takas üyeleri arasında birbirlerine simetrik nitelik taşıyan iki vadeli işlem sözleşmesi kurulmasına ek olarak, müşteri ile takas üyesi arasında kurulan çerçeve sözleşme ve bu sözleşmeye dayanılarak kurulan bireysel sözleşme ilişki ağları da ortaya çıkmaktadır. Vadeli işlem sözleşmesi akışında müşteri emrinin çerçeve sözleşmeye dayanılarak aracı kuruma iletilmesi süreci ile aracı kurumun takas merkezi ile kuracağı sözleşme ilişkileri, temelinde barındırdıkları vekâlet, komisyon, alım satım sözleşmelerinin hukuki nitelikleri itibarıyla oldukça farklı uyuşmazlıkların çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bu iki aşamalı ilişkide, çerçeve sözleşme ve bireysel sözleşme ilişkisinin temelindeki emir iletme edimi ve sözleşmede taraf olarak müşteri hesabına teminat, teslim ve ödeme yükümlülükleri ile gerekli diğer işlemleri gerçekleştirme yükümlülükleri nitelikleri itibari ile bir ifa teşkil etmektedir. Diğer tarafta müşteri – piyasa/takas üyesi ilişkilerinde sözleşmeden kaynaklı yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususunda, imkânsızlık, ayıp ve temerrüt halleri incelenmesi gereken bir konudur.
