Gogol'ün "Müfettiş" ve Orhan Kemal'in "Müfettişler Müfettişi" eserlerinde taşranın devlet algısı

Abstract

Aydınlanma düşüncesinin fikri temelini oluşturduğu bilimsel, siyasal, kültürel ve endüstriyel yeniliklerin, bir dünya sistemi haline dönüştürdüğü Modernlik, Batı toplumlarında iç içe geçmiş süreçlerin birbirine yön vermesiyle gerçekleşmiştir. Batı dışı toplumlar için, gerek yapısal koşulların gerek tarihsel ve toplumsal süreçlerin farklı olması nedeniyle kendi doğal seyrinde gerçekleşemeyen modernleşme, devlet eliyle yukarıdan bir biçimde uygulamaya konulmuştur. Bu durum, modernleşme reformlarını uygulayan devlet ile değişime aynı hızda uyum sağlayamayan toplumsal taban arasında gerilim yüklü bir ilişki ortaya çıkarmıştır. Bu ilişki biçiminin gözlemlenebileceği en elverişli mekânlardan biri olan taşra; hem akademik çalışmaların hem edebi eserlerin ana temasını oluşturmaktadır. Edebiyatın ve sosyal bilimlerin taşraya ve toplumsal alana dair üretmiş olduğu bilgi birikiminden faydalanılması suretiyle, modernleşme sürecinde devletin toplumsal alandaki dönüştürücü etkisinin sonuçlarının irdelendiği bu çalışma, modernleşme sürecini yüzyıllık bir farkla deneyimleyen iki ülke olan Türkiye ve Rusya'nın, modernleşme süreçlerinin karşılaştırılmasını içermektedir. Bu karşılaştırma Türkiye'de ve Rusya'da gerçekçi akımın öncülerinden olan Orhan Kemal ve Nikolay Vasilyeviç Gogol'ün benzer temaları ele alan "Müfettişler Müfettişi" ve "Müfettiş" adlı eserlerinde taşranın devlet algısının ortaya konulması ile gerçekleştirilmiştir. Toplumsal alandan gelen bir talep doğrultusunda şekillenmeyerek devlet eliyle tepeden bir biçimde gerçekleştirilen Türk ve Rus modernleşmelerinin devlet ve toplum arasında yabancılaşma ve güvensizlik temelinde bir kopma meydana getirdiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Modernleşme, Devlet, Taşra, Yabancılaşma, Güvensizlik