Schopenhauer ve Nietzsche'de isteme ve ahlak

Abstract

Bu tezin amacı Schopenhauer ve Nietzsche'de "isteme" ve "ahlak" kavramları arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya konmasıdır. Her iki filozof ayrı ayrı incelendiğinde isteme kavramının hem ontolojik bir sorun olduğu hem de bir değer sorunu olduğu görülür. Bununla ilişkili olarak ahlak kavramının, ya ontolojik bir değerlendirme olduğu ya da değer sorunu olarak incelenmesi gereken bir kavram olduğu gösterilecektir. İsteme, Schopenhauer'da ontik, epistemik, estetik, politik ve ahlâkî tüm göndermeleri karşılayan bir kavramken, Nietzsche'de bu kavramın güç istemi olarak genişlediği görülür. Güç istemi metafizik bakımdan ontolojik bir karşılık bulmamasına rağmen, isteme kavramından daha geniş bir anlamı içerir. Çünkü isteme kavramı "varlığını sürdürmeyi isteme" olarak sınırlı bir anlamı karşılarken, güç istemi kavramı "daha güçlü ve donanımlı hale gelmek ve bunun yanında varlığın mükemmelleşmesi" anlamına gelir. Schopenhauer'un anladığı biçimde varlığını sürdürme arzusu kendi içinde minimum seviyede yaşamak anlamını da karşılarken, Nietzsche'de anlam, maksimum olana dönüşür. Bu bakımdan Nietzsche, Schopenhauer felsefesini etkin bir felsefe olarak değil, tepkisel olarak yorumlar. Tepkisel bakış açısına göre yaşam dönüştürmeye, iyileştirmeye, arttırmaya layık değildir, çünkü daha ziyade acıyla donatılmıştır. Bu nedenle de acıya karşı mücadele, gereksiz ve sonu olmayan bir çaba anlamına gelir. Böyle bir dünyada birey, acıyı olumlamanın beyhudeliğini bilmeli ve yaşamı inkâr etmelidir. Bu inkâr yolu ölüm değildir, çünkü bilinçli olarak ölüme yönelmek, yaşamı istemek ama bunu başaramamak anlamına gelir. Oysa ölüm, istemenin susturulması için beklenen neşeli bir süreçtir yalnızca. Ölümün anlamını, yani yaşamın anlamını idrak eden kişi zamanı geldiğinde sevinçle ayrılır bu hayattan. 148 Oysa Nietzsche için yaşam acısıyla da yaşanmaya değerdir. Birey güçlü bir fizyolojiye sahip olduğu sürece acının üstesinden gelebilir. Aksi durumda acıyla baş etmek isteyeceği yeni yollar üretir: Ahlak, merhamet, vicdan, öte dünya, tanrı. Bu bakımdan ahlak, üretilmiş yapay bir değerdir. Schopenhauer ise ahlakı, az sayıda bireyin verili bir karakter durumu olarak yorumlar. Tezin iddiası Nietzsche'de ele alınan kavramların, Schopenhauer felsefesindeki kavramlardan bütünüyle ayrılmadığı, aksine birbirine zıt görünen bu kavramların Nietzsche felsefesini beslediği yönündedir.