Görme engelli ebeveynlerin ve görme engelli ebeveyne sahip çocukların yaşadığı deneyimlerin sistem yaklaşımı çerçevesinde incelenmesi

Abstract

Bu çalışma görme engelli ebeveynlerin ve onların gören çocuklarının yaşadıkları deneyimlerin ortaya çıkarılması, aile üyelerinin hayatlarının işleyişini arttıran ve azaltan noktaların analiz edilmesi ve daha iyi bir yaşam için öneriler sunulması amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla aile bireylerinin hayatlarını etkileyen sistemler aile hayatı, psiko-sosyal ve ekonomik boyutlarıyla ele alınmıştır. Yöntemsel olarak nitel araştırma metodu kullanılmış ve fenomonolojik desen seçilmiştir. Mülakatlar İstanbul, Ankara, İzmir ve Gaziantep olmak üzere 4 farklı metropol şehirde gerçekleştirilmiştir. 9 görme engelli anne baba ve onların 9 gören çocuğu olmak üzere toplamda 27 katılımcı ile ayrı ayrı görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler yarı yapılandırılmış mülakat tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara kartopu tekniğiyle ulaşılmıştır. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle NVivo12 programı kullanılarak analiz edilmiştir. İlk olarak ebeveynlerin aile ve çocuk sahibi olma aşamasında yaşadıkları deneyimler irdelenmiştir. Sonrasında aile üyelerinin aileye ve yalnızca ebeveynlerin çocuğa atfettikleri anlamlara yer verilmiştir. Aile içinde yaşanan deneyimler ise; roller, iletişim, ilgi gösterme, duygular, davranış kontrolü, problem çözme boyutlarıyla irdelenmiştir. Psikolojik alanda yaşanılan deneyimler incelenirken aile üyelerinin; genel ruh halleri, görme engelinin duygu dünyası üzerine etkisi ve yaşadıkları duygusal olumsuzluklar ele alınmıştır. Sosyal alanda yaşanan deneyimlerde ise aile üyelerinin sosyal hayatı nasıl deneyimledikleri, engel faktörünün sosyal hayatı nasıl etkilediği ve sosyal sorunlardan bahsedilmiştir. Ekonomik alanda yaşanan deneyimler bölümünde de aile bireylerinin ekonomik durum değerlendirmeleri ve engelliliğe bağlı giderleri incelenmiştir. Son olarak ise aile üyelerinin bu alanlarda yaşadıkları sorunlarla nasıl baş ettikleri, destek sistemleri ve daha iyi bir hayat için nasıl bir beklenti içinde oldukları incelenmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda aile dinamiklerinin görme engeli faktöründen ziyade içsel faktörlerin etkisiyle şekillendiği ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte görme faktörünün bazı dinamikler üzerinde şekillendirici etkisinin olduğu da anlaşılmıştır. Bağımsız yaşam bilinci ve becerileri olan, çocuğunun bağımsız ve ayrı bir birey olduğunun farkında olan ve çocuklarının otonom bireyler olarak yetişmesine katkı sağlayan ebeveynlerin işlevsel bir aile hayatı için kilit temelleri oluşturduğu anlaşılmıştır. Bununla birlikte ekonomik yeterlilik, çocuk ebeveyn ilişkisindeki adaptasyon etmenlerinin aile işlevselliğine katkı sağladığı anlaşılmıştır.Psiko-sosyal deneyimler noktasında ise deneyimlerinin şekillenmesinde öznel durumlarla birlikte toplumun engellilik bilinci, erişilebilir bir çevre ve bağımsız yaşam becerilerinin etkili olabildiği görülmüştür.Aile üyelerinin ekonomik deneyimlerinin şekillenmesinde ise algı ve beklentilerin önemli bir etki oluşturduğu ve engelliğe bağlı çeşitli ekonomik giderlerin olabileceği ortaya çıkmıştır. Aile üyeleri yaşadıkları sorunlarla büyük oranda baş ediyor olsa da bazı kişilerin ekstra destek ihtiyacı hissedebildiği de anlaşılmıştır. Elde edilen veriler ışığında ailelerin daha iyi bir hayat yaşamaları noktasında sosyal hizmet bağlamında öneriler sunulmuştur.