Matematik öğretmenlerinde uyarlayıcı uzmanlığın gelişimini etkileyen yaşantılar ve öğretim süreçlerine yansımaları

Abstract

Bu araştırmanın amacı, uyarlayıcı uzmanlığın matematik öğretimine yansımalarını ve öğretmenlerde uyarlayıcı uzmanlığın gelişimini sağlayan yaşantıları belirlemektir. Durum çalışması şeklinde yürütülen araştırma, uyarlayıcı uzman özellikleri ölçüt alınarak yapılan öz değerlendirme, görüşme ve gözlemlerle seçilmiş ortaokul ve lise düzeyinde çalışan 18 matematik öğretmeniyle gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubundaki öğretmenler arasından seçilen yedi öğretmenin dersleri gözlemlenerek uyarlayıcı öğretim uygulamaları incelenmiş, gözlem sonrası görüşmelerle uygulamalarını nasıl temellendirdikleri belirlenmiştir. Ayrıca üç oturumda gerçekleştirilen görüşmelerle öğretmenlerde uyarlayıcı uzmanlığın gelişimini etkileyen yaşantılar ve öğretmenlerin öğretme-öğrenme sürecine yaklaşımları ortaya çıkarılmıştır. Araştırma sonucunda uyarlayıcı öğretmenlerin sınıf dinamiklerini, öğrenci özelliklerini ve koşulları gözeterek sürece katılımı sağlamaya, matematiksel becerileri geliştirmeye ve öğretim uygulamalarını zenginleştirmeye dönük bireysel stratejiler geliştirme potansiyeli yüksek öğretmenler oldukları belirlenmiştir. Öğretmenler uyarlayıcı uygulamalarını bağlam, kişisel özellikleri ve matematik öğretiminin rutinleri temelinde şekillendirmektedirler. Ancak görev yapılan kademe, öğrencilerin akademik başarı düzeyleri ve beklentileri, çalışılan kurumun merkezi sınavlar doğrultusunda yüklediği sorumluluklar arttıkça uyarlayıcı uygulamaların sınırlandığı belirlenmiştir. Uyarlayıcı öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimleri sırasında teorik bilgi açısından desteklendikleri; uyarlayıcı uygulamalarını ise işbaşında, yansıtıcı düşünme ve öz değerlendirmeyle geliştirdikleri belirlenmiştir. Hizmetiçi eğitimlerden yeterince yararlanamayan öğretmenlerin gelişimlerini, mesleki doyumlarını sağlayacak durumlara odaklanarak, inisiyatifleri ve gereksinimleri ölçüsünde sürdükleri görülmüştür. Mesleki doyumlarını sağlayan temel unsursa matematik öğretmeni olmalarıdır. Uyarlayıcı öğretmenlerin öğretim programına ve ders kitabına öğretim sürecindeki uygulamaların çıkış noktasını belirlemede ve uyarlamalarının çerçevesini çizmede başvurdukları; derslerinde çeşitli kaynaklar üzerinden oluşturdukları içerikleri kullandıkları belirlenmiştir. Öğretime, merkezi sınavların ve öğretim programının gerekliliklerini yerine getirirken süreçte karşılaştıkları beklenmedik durumları öğretimin odağındaki kavramlarla ilişkilendirme ve öğrenmenin parçası haline getirme odağında yaklaşmaktadırlar. Öğrenmeyi ise mesleki gelişim odağında ele aldıkları ve uygulamalarına dahil edebilecekleri öğrenmelere öncelik verdikleri saptanmıştır. Bu doğrultuda matematik öğretmenlerinde uyarlayıcı uzmanlığın gelişimini desteklemek üzere öğretmen eğitimi programlarında alan eğitiminin güçlendirilmesi, yansıtıcı uygulamalara olanak tanıyacak düzenlemeler yapılması; hizmet içi eğitimlerin ise öğretim sürecindeki gereksinimlere göre yürütülmesi önerilmiştir. Ayrıca okullarda öğretmenler arası etkileşim ve işbirliği, yenilikçi yaklaşımlar, projeler ve başarılar teşvik edilerek uyarlayıcı uygulamaların ortaya çıkmasına uygun bir iklim oluşturulması tavsiye edilmiştir.