Zihinsel engeli olan ve olmayan kardeşe sahip 12-14 yaş arasındaki ergenlerin sosyal destek ve sosyal beceri düzeylerinin incelenmesi

Abstract

Araştırma, zihinsel engeli olan ve olmayan kardeşe sahip ergenlerin sosyal destek ve sosyal beceri düzeylerini çeşitli demografik özelliklere göre incelemek ve karşılaştırmak amacıyla nicel yöntemle yapılmıştır. Araştırma örneklemini, Ankara ili Mamak ilçesinde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü'ne bağlı Özel Eğitim Okulları ve Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerine kayıtlı zihinsel engelli çocukların ortaokula giden 12-14 yaşları arasındaki kardeşleri ile Milli Eğitim Müdürlüğü'ne bağlı ortaokullara devam eden, zihinsel engeli olmayan kardeşe sahip 12-14 yaşları arasındaki ergenler oluşturmaktadır. Örnekleme; zihinsel engeli olan kardeşe sahip 64, zihinsel engeli olmayan kardeşe sahip 64 olmak üzere toplam 128 ergen alınmıştır. Araştırmaya katılan ergenlere 'Kişisel Bilgi Formu', 'Matson Çocuklarda Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği (MESSY) ve 'Çocuk ve Ergenler için Sosyal Destek Değerlendirme Ölçeği (ÇESDDÖ)' uygulanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; Pearson korelasyon testi, Regresyon testi ve iki yönlü ANOVA analizleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, zihinsel engeli olan ve olmayan kardeşe sahip ergenlerin kendi algılarına göre sosyal beceri ve sosyal desteklerinin iyi düzeyde olduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan tüm ergenlerin sosyal destek ve sosyal beceri düzeylerinin zihinsel engelli kardeş bulunma durumuna ve çeşitli demografik özelliklere karşılaştırılmasına bakıldığında; iki grubun sosyal beceri (olumlu sosyal davranış, olumsuz sosyal davranış, genel sosyal beceri) ve sosyal destek (arkadaştan, aileden, öğretmenden alınan destek, toplam sosyal destek) düzeylerinin karşılaştırılması sonucunda, zihinsel engeli olmayan kardeşe sahip ergenlerin olumlu sosyal davranışlarını ve genel sosyal becerilerini zihinsel engeli olan kardeşe sahip ergenlerden daha yüksek algıladığı görülmüştür. Tüm ergenlerin olumlu sosyal davranışları ve genel sosyal becerileri cinsiyet değişkeni (kız ergenlerin lehine) haricinde diğer demografik özelliklere göre farklılık göstermemiştir. Olumsuz sosyal davranışları demografik özelliklere göre farklılık göstermemiştir. Sosyal desteğe bakıldığında; aileden alınan destek alt boyutu ergenlerin yaşına (12 yaş lehine) ve maddi duruma (yetersiz-orta düzey lehine) göre farklılık göstermiştir. Bunun dışında arkadaştan alınan destek, öğretmenden alınan destek ve toplam sosyal destek demografik özelliklere göre farklılık göstermemiştir. Zihinsel engeli olan kardeşe sahip ergenlerin sosyal beceri ve sosyal destek düzeylerinin demografik özelliklere (cinsiyet, yaş, maddi durum, ailedeki çocuk sayısı, aile tipi) ve engelli kardeşin özelliklerine (yaşı, derecesi, büyüklük durumu) göre farklılaşıp farklılaşmadığına bakıldığında; olumlu sosyal davranış, engellik kardeşin derecesine göre (engel derecesi ağır olanın lehine), genel sosyal beceri ise aile tipine (çekirdek aile lehine) göre farklılık göstermiştir. Sosyal beceri diğer demografik özelliklere ve engelli kardeşin özelliklerine göre farklılık göstermemiştir. Sosyal destek (arkadaştan, aileden, öğretmenden alınan destek ve toplam sosyal destek) demografik özelliklere ve engelli kardeşe ait özelliklere göre farklılık göstermemiştir. İki grupta da sosyal desteğin sosyal beceriyi pozitif yönde etkilediği bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlarla ilgili olarak, ergenlerin özellikle zihinsel engeli olan kardeşe sahip olanların sosyal destek ve sosyal becerilerine yönelik ekolojik sistem yaklaşımı ve okul sosyal hizmeti çerçevesinde çeşitli öneriler sunulmuştur.