İngilizce, Fransızca ve Türkçede öntürler
Abstract
Dillerdeki her sözcük bir kavrama ait olduğundan, dil uzmanları norm çalışmaları yapmaya başlamıştır. Bu çalışmalarda, ulam üyeleri arasındaki tipikliğin ya da farklılığın ortaya konması ve kullanım sıklığına göre sıralanması hedeflenmiştir (Battig ve Monteque, 1969 bkz. Rosch, 1978; Peynircioğlu, 1988; Çengelci, 1996). Türkiye'de yapılan çalışmalarda İngilizce normlar çevrilerek kullanılmıştır. Ancak kültürel ayrışmalar nedeniyle önemli sorunlara neden olmuştur. Bu kez Türkçe norm oluşturma araştırmalarına geçilmiştir (Gökmen, 2010; Önal, 2011; Li, 2014). Yalnızca anadil değişkeniyle incelenen bu sormacaya, Türkiye'den Türkçe Anadilli on sekiz/elli bir yaş aralığındaki elli kadın ve elli erkek toplam yüz Türk, Fransa'dan Fransızca Anadilli on sekiz/elli yedi yaş aralığındaki elli bir kadın ile on sekiz/kırk yedi yaş aralığındaki elli bir erkek toplam yüz iki Fransız, Amerika'dan İngilizce Anadilli on sekiz yaş üstü yetişkin olduklarını varsaydığımız yüz iki Amerikalı bilgi verici katılmıştır. Bilgi vericilerin sayısı toplamda üç yüz dörttür. Bilgi vericilerden dört somut, altı soyut üst düzey ulamların her biri için akıllarına ilk gelen beş öğe sıralamaları istenmiştir. Bir liste verilmemiş, seçimlerinde özgür bırakılmışlardır. Microsoft Office Excel Worksheet programına aktarılan verilen, yine aynı programda oluşturulan grafiklerle izlenmiştir. Farklı anadillilerin, algısal ve anlamsal ulamlarının belirli öntürler çevresinde konumlandığı ortaya çıkmıştır. Şehir, doğa, kıyafet, aile, bilim, iletişim, güzellik, hayat, zaman, güç ulamlarında tipik öntürlerde odaklanıldığ gözlemlenmiştir.Dillerdeki her sözcük bir kavrama ait olduğundan, dil uzmanları norm çalışmaları yapmaya başlamıştır. Bu çalışmalarda, ulam üyeleri arasındaki tipikliğin ya da farklılığın ortaya konması ve kullanım sıklığına göre sıralanması hedeflenmiştir (Battig ve Monteque, 1969 bkz. Rosch, 1978; Peynircioğlu, 1988; Çengelci, 1996). Türkiye'de yapılan çalışmalarda İngilizce normlar çevrilerek kullanılmıştır. Ancak kültürel ayrışmalar nedeniyle önemli sorunlara neden olmuştur. Bu kez Türkçe norm oluşturma araştırmalarına geçilmiştir (Gökmen, 2010; Önal, 2011; Li, 2014). Yalnızca anadil değişkeniyle incelenen bu sormacaya, Türkiye'den Türkçe Anadilli on sekiz/elli bir yaş aralığındaki elli kadın ve elli erkek toplam yüz Türk, Fransa'dan Fransızca Anadilli on sekiz/elli yedi yaş aralığındaki elli bir kadın ile on sekiz/kırk yedi yaş aralığındaki elli bir erkek toplam yüz iki Fransız, Amerika'dan İngilizce Anadilli on sekiz yaş üstü yetişkin olduklarını varsaydığımız yüz iki Amerikalı bilgi verici katılmıştır. Bilgi vericilerin sayısı toplamda üç yüz dörttür. Bilgi vericilerden dört somut, altı soyut üst düzey ulamların her biri için akıllarına ilk gelen beş öğe sıralamaları istenmiştir. Bir liste verilmemiş, seçimlerinde özgür bırakılmışlardır. Microsoft Office Excel Worksheet programına aktarılan verilen, yine aynı programda oluşturulan grafiklerle izlenmiştir. Farklı anadillilerin, algısal ve anlamsal ulamlarının belirli öntürler çevresinde konumlandığı ortaya çıkmıştır. Şehir, doğa, kıyafet, aile, bilim, iletişim, güzellik, hayat, zaman, güç ulamlarında tipik öntürlerde odaklanıldığ gözlemlenmiştir. Anahtar sözcükler: Anadil, Amerikan, bilişsel dilbilim, dilbilim, Fransız, Fransızca, İngilizce, kavram, öznitelikli öğe, somut, soyut, tipiklik, Türk, Türkçe, ulam, ulamlama, öntür, öntür kuramı