Roma Hukukunda hizmet sözleşmesi (Locatio conductio operarum) ve bağımlılık ilişkisi
Özet
Bilindiği üzere Roma köleci bir toplumdu ve iş gücünün önemli bir kısmı köleler tarafından sağlanmaktaydı. Bu durumun Roma'da hizmet sözleşmesinin gelişimini olumsuz anlamda etkilediği düşünülebilir. Bununla birlikte, Roma'nın siyasal ve sosyo-ekonomik değişimleri incelendiğinde ekonomik anlamda güçlüklerle karşılaşan özgür Romalıların emeklerini bir şekilde değerlendirmek zorunda kaldıkları anlaşılmaktadır ve bu durum özgürler arası iş ilişkilerinin düzenlenmesini zorunlu kılmıştır. Bu kapsamda locatio conductio sözleşmesi ile özgür vatandaşlar emeklerini kiralamak durumunda kalmışlardır. Locare (bir şeyi bir yere koymak) ve conducere (bir şeyi götürmek, üstlenmek, yönetmek) fiillerinden türetilmiş olan locatio conductio kavramı, özünde bir kira ilişkisini ifade etmektedir ve Romalılar bu üst kavram çatısı altında günümüzdeki kira, eser ve hizmet sözleşmelerini beraber değerlendirmişlerdir. Bu kapsamda locatio conductio operarum olarak adlandırılan sözleşme, günümüzdeki hizmet sözleşmesine karşılık gelmektedir ve ilk bölümde bu sözleşmenin tanımı ve özellikleri, hizmet (opera) kavramı ve unsurları, sözleşmenin gelişimi ve konusu, tarafları, tarafların borçları ve sorumlulukları, sözleşmenin sona ermesi ve benzer sözleşmeler ile karşılaştırılması incelenmiştir. Modern hukuk ile Roma hukuku arasındaki benzerliklere ve farklılıklara ise dipnotlarda temas edilmiştir. Tezin ikinci bölümünde ise sözleşmenin tarafları arasında hiyerarşik bir ilişki yaratan bağımlılık ilişkisi, Roma'nın tarihsel gelişimi ile beraber ayrıca değerlendirilmiştir. Bu kapsamda Roma'nın köleci bir toplum olmasına rağmen ve toplumda ücret karşılığında çalışmanın hoş karşılanmamasına rağmen, özgür Romalı vatandaşları emeğini kiraya vermek zorunda bırakan ve iş ilişkilerine yön veren Roma'nın siyasal ve sosyo-ekonomik değişimleri irdelenmiştir. Tüm bu değişimlerin özgür iş gücü piyasasını nasıl oluşturduğu ve bunun işçinin işverenine olan bağımlılığını nasıl şekillendirdiği ve işvereni karşısında işçiyi adeta efendi himayesinde yaşamını sürdüren bir köleye nasıl yaklaştırdığı hususu değerlendirilmiştir. Bundan başka, özgür işçiler ile benzerlikleri dolayısıyla borç kölesi olarak değerlendirilebilecek olan nexus ile Roma toplumunda önemli bir yere sahip olan azatlı kölelerin durumu ayrıca değerlendirilmiştir. Roma'dan sonraki süreçte ise Roma hukuku etkisinde şekillenen hizmet sözleşmesi ve bu kapsamda bağımlılık ilişkisi irdelenmiştir. Son olarak, işçinin işveren karşısındaki ekonomik ve toplumsal alandaki fiili bağımlılığının hukuki boyutları üzerinde durulmuştur.