Türkiye'de yağış-yükselti ilişkisi
Özet
Türkiye'de yağışın mekânsal dağılışı için, alan yazınında "Schreiber Formülü" olarak adlandırılan eşitliğe sıklıkla başvurulmaktadır. Bu eşitlik, yükselti artışına paralel olarak yağışın da artacağını söylemekte ve aksini ihmal etmektedir. Eşitliğin doğruluğunu ve uygulanabilirliğini sınayan çalışmalar ise çok azdır. Bu çalışma, yağışın yükseltiyle artıp artmadığını ve artıyorsa ya da azalıyorsa bunun ölçüsünün ne olduğu gibi sorulara yanıt ararken Schreiber'e atfedilen eşitliğin uygulanabilirliğini de sorgulamıştır. Yağış-yükselti arasındaki ilişki dört bölümde işlenmiştir. İlkinde, yükseltinin yanı sıra enlem ve denize uzaklık parametrelerinin yağış üzerindeki etkileri çoklu regresyonla incelemeye alınmıştır. Diğer üç bölüm için, istasyon çiftleri oluşturularak analizler gerçekleştirilmiştir. İstasyon çifti yaklaşımı, aynı alt havza içerisinde, kuş uçuşu mesafesi birbirine yakın ancak yükseltisi farklı iki istasyonda ölçülen yağış miktarlarındaki farklılığın, yükseltinin bir fonksiyonu olduğunu varsaymaktadır. İstasyon çiftleriyle çalışılan ilk kısımda, çiftlere ait aylık yağış gradyanları hesaplanmıştır. Gradyan değerleri, yağışın yükseltiyle birlikte değişim miktarını vermektedir. Ayrıca çift içerisindeki aylık tüm yağış gradyanlarının kaçta kaçının pozitif ve negatif olduğuna dair hesaplamalar gerçekleştirilmiştir ve bu sayede çiftte hangi gradyanın hangi ayda daha çok görüldüğü tespit edilebilmiştir. İstasyon çiftleriyle değerlendirilen diğer iki kısımda ise önce istasyon yağışlarının, sonra istasyonlarda hesaplanan çiy noktası sıcaklıklarının, bu çiftlerde hesaplanan yağış gradyanları üzerine etkileri regresyon analizleriyle ele alınmıştır. Gerçekleştirilen tüm analizler, yağış gradyanının güçlü bir zamansal ve mekânsal değişkenliğe sahip olduğunu göstermiştir. Çoklu regresyon sonuçları da bunu doğrulamıştır. İstasyon çiftleri ve çiftlerde hesaplanan yağış gradyanlarının, bu değişkenliği temsil etmede kullanışlı bir araç olduğu anlaşılmıştır. Özellikle, pozitif ve negatif gradyan görülme sıklıklarının aylara göre değişmesi, yine aydan aya değişen alt troposfer koşullarıyla uyumlu bir sürece işaret etmektedir.
