Ankara'da seçilmiş okullarda öğrencilerin beslenme özelliklerinin beslenme dostu okul olma durumuna göre değerlendirilmesi
Özet
Yeterli ve dengeli beslenme, yaşamın her döneminde sağlıklı ve kaliteli bir yaşam için temel koşulken, büyüme ve gelişmenin hızlı olduğu, öğrenme ve eğitimin önem kazandığı okul çağında önemi daha da artmaktadır. Türkiye Sağlık ve Hareketli Hayat Programının Okullarda Obezite ile Mücadelede Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının Kazandırılması başlığı kapsamında, "Beslenme Dostu Okul (BDO) Projesi" ile okullarda sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında duyarlılığın artırılması ve bu konuda yapılan iyi uygulamaların desteklenmesi ile okul sağlığının daha iyi düzeylere çıkarılması hedeflenmektedir. Avrupa bölgesindeki 17 ülkenin dahil olduğu Dünya Sağlık Örgütünün "Nutrition Friendly Schools Initiatives – BDO Girişimi" Milli Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasında 21.01.2010 tarihinde imzalanan protokol ile ülkemizde başlamıştır. Bu çalışmada BDO olan ve olmayan okullarda okul çağı çocuklarının beslenme alışkanlıklarının ve okulda yeme davranışlarının belirlenmesi ve antropometrik ölçümlerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Yöntem: Kesitsel tipteki bu çalışmanın evrenini Ankara ilinde 2015-2016 döneminde okumakta olan ortaokul ve lise öğrencileri oluşturmaktadır. Evrenin bilindiği örneklem formülüne göre p=0.12, d=0.05 alınarak minimum örneklem büyüklüğü 164 olarak belirlenmiştir. TC. Sağlık Bakanlığı Obezite, Diyabet, Endokrin ve Metabolik Hastalıklar Dairesi'nden BDO Sertifikası olan okulların listesi alınmıştır. Listeden ortaokullar için sosyoekonomik düzeyi(SED) orta ve yüksek olan Çankaya ilçesinde, liseler için SED orta ve düşük olan Altındağ ilçesindeki okullar arasından kura yöntemi ile birer okul seçilmiştir. BDO seçilen okula en yakın yerleşimdeki BDO olmayan okul kontrol grubu seçilmiştir. Araştırmanın verileri Okul Bilgi Formu, Kişisel Bilgi Formu, Sağlıklı Yaşam Biçimi Ölçeği (Beslenme ve Egzersiz Alt Ölçekleri) ve Antropometrik Kayıt Formu ile toplanmıştır. Veri formları öğrenciler tarafından gözlem altında doldurulmuştur. Antropometrik ölçümler sınıf içinde uygun çalışma ortamı sağlanarak 100gram hassasiyetli tartı, esnemez mezura kullanılarak yapılmıştır. Çocukların Beden Kütle İndeksi(BKİ)'ne göre Z skoru hesaplanmıştır. Çocukların BKI'lerinin değerlendirilmesinde WHO-MGRS, 2007 5-19yaş grubu çocuklar için referans alınmıştır. Araştırma için AÜTF Etik Kurulu'nda İl Milli Eğitim Müdürlüğü'nden onay alınmıştır. Veri analizinde Ki-Kare, t-Testi ve ANOVA kullanılmıştır. Bulgular: BDO olan ortaokulda 147, lisede 216, BDO olmayan ortaokulda 122, lisede 312 olmak üzere araştırmaya 797 öğrenci(399 kız ve 398 erkek) katılmıştır. Öğrencilerin 559'u(%70,1) normal kilolu, 127'si(%15,9) fazla kilolu, 111'i(%13,9) obezdir. BDO olan ortaokullarda birinci sınıflarda BKİ ortalaması 19,1±4,1 BDO olmayan ortaokullarda birinci sınıflarda BKİ ortalaması 18,3±4'dır. BDO olan ortaokullarda dördüncü sınıflarda 20,9±3,8 iken BDO olmayan ortaokullarda dördüncü sınıflarda 20,9±4,2'dır. BDO olan liselerde birinci sınıflarda BKİ ortalaması 20,6±3,5, BDO olmayan liselerde birinci sınıflarda BKİ ortalaması 21,7±4,8'dır. BDO olan liselerde dördüncü sınıflarda 21,5±3,7, iken BDO olmayan liselerde dördüncü sınıflarda 22,3±4'dır. Öğrencilerin BKİ'lerinin, BDO olma durumuna, anne yaşına, sınıfına, aile ekonomik durumuna, kendi sağlık durumu ve kilo algısına, bir günde yenen ana öğün sayısına ve kahvaltı yapma durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterdiği saptanmıştır. Öğrencilerin beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıklarının cinsiyete, sınıfına, ailedeki çocuk sayısına, anne eğitim durumuna, aile ekonomik durumuna, kendi ile ilgili sağlık durumu ve boy algısına, bir günde yenen ana öğün sayısına ve kahvaltı yapma durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterdiği saptanmıştır. Sonuç ve Öneriler: Ankara İli'nde ortaokul ve liselerde her 10 öğrenciden biri obezdir. BDO olan okullarda birinci sınıflarda obezite oranları benzer iken son sınıflarda obezite azalmaktadır. BDO Programının öğrencilerin antropometrik değerleri üzerine olumlu etkisi olduğu tespit edilmiştir. Programa dahil olan okul sayılarının artırılmasının ülkemizde obezitenin önlenmesinde önemli olacaktır. Okulların BDO olma motivasyonlarını artırmada elde edilen bulgular kullanılabilir. Daha çok sayıda BDO olmayan okullarda çalışmanın yinelenmesi programın değerlendirilmesinde katkı sağlayacaktır.