Orta ve geç prematüre bebeği olan ailelerde ebeveyn eğitimi ve farkındalık düzeyi arttırılmasının bebeğin sağlık durumu, anne-bebek bağlanması ve ebeveynlerin kaygı düzeyleri üzerine etkisi
Özet
Orta ve geç prematüre bebekler, tüm prematüre bebekler içindeki en büyük grubu oluşturmakta olup 32-37. Gebelik haftasında doğan bebekleri kapsamaktadır. Bu bebeklerin erken ve uzun dönemde ayrıntılı izlemlerinin yapılması, ailelerinin uygun şekilde bilgilendirilmesi ve desteklenmesi hem bebeğin sağlığı hem de ebeveynin farkındalığı açısından önemlidir. Bu çalışmanın amacı; orta ve geç prematüre bebeği olan ailelere uygulanan eğitim ve ev ziyaretlerinin, bebeklerin düzeltilmiş yaşı (DY) 1 yaş olana kadar geçen dönemde prematüre bebek sağlığı, bakımı, ebeveynlerin kaygı ve umutsuzluk düzeyleri, hayat kalitesi ve ebeveyn bebek bağlanması üzerine olan etkisinin araştırılmasıdır. Çalışmamız randomize kontrollü prospektif bir müdahale çalışmasıdır. Örneklem grubunu Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesi'nde yatarak izlenen 32-37 gebelik haftasında ve doğum haftasına uygun ağırlıkta doğmuş, orta ve geç prematüre bebekler ve aileleri oluşturmuştur. Uygulanacak olan tekrarlı ANOVA testine göre: p=0,05, power değeri=0,80 ve önceki benzer çalışmalar değerlendirilerek standart deviasyon=6,0 öngörülerek örneklem büyüklüğü hesaplandığında her 3 grupta en az 22 bebek ve ailesinin bulunmasının gerekli olduğu saptanmıştır. Takipler sırasında %20 oranında bebek ve ailesinin araştırma dışı kalabileceği öngörülerek, toplam 79 bebek-aile çifti çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılan aileler randomize olarak; poliklinikte takip edilen Standart Bakım Grubu (SBG), düzenli ev ziyaretleri yapılan ve eğitime sadece annelerin katıldığı Anne Eğitim Grubu (Anne EG) ve eğitimlere anne-babanın katıldığı Aile Eğitim Grubu (Aile EG) olarak 3'e ayrılmıştır. Takip sırasında SBG'dan 6, Anne EG'ndan 4 ve Aile EG'ndan 3 bebek ve ailesi çalışma dışında bırakılmış ve çalışma her grupta 22'şer bebek ve ailesi ile tamamlanmıştır. Çalışmamızda tüm ailelere taburculuk öncesi hastanede bebek bakımıyla ilgili standart bir bilgi verilmiştir. Bu bilgilendirme araştırmacı ya da bebek hemşiresi tarafından, SBG ve Anne EG'nda sadece anneye, Aile EG'nda ise anne ve babaya yapılmıştır. Anne ve Aile EG'na taburcu olurken prematüre bebeklerin özellikleri ve bakımı ile ilgili, araştırmacı tarafından hazırlanan yazılı broşür verilmiş ve sorumlu pediatristin telefon numarası verilerek danışmak istedikleri konular için arayabilecekleri belirtilmiştir. ayrıca Anne EG ve Aile EG'nda taburculuktan 1 hafta sonra, bebeğin yaşı DY 1, 2 ve 3 ay olduğunda, ailenin evine yapılan 4 ev ziyareti ve ev ziyaretlerinin yapılmadığı haftalarda telefonla aile ve bebek hakkında bilgi alınması şeklinde, DY 3 ay olana kadar eğitime devam edilmiştir. Ev ziyaretlerinde bebeğin yaşına uygun olarak, bebeğin genel sağlığı ve bakımı, anne sütü, emzirme teknikleri, nörolojik, kognitif ve motor gelişim, hastalık belirteçleri, bebeğin uykusu, uyku ritüelleri, bebeğin rutin takipleri, aşılanması, bebek bakımında babaların rolü ve ebeveyn bebek ilişkisi ile ilgili bilgi verilmiştir. Bebeğin beslenmesi gözlenerek, emzirme teknikleri gösterilmiştir. Aile EG'nda bilgilendirmeye baba da dahil edilmiştir. Bebek ve ebeveynler ev ortamlarında izlenmiş, ailenin soruları cevaplandırılmıştır. Standart Bakım Grubu'ndaki bebeklerin takipleri poliklinikten, Anne EG ve Aile EG'ndaki bebeklerin takipleri de ev ziyaretlerinin bitiminden itibaren poliklinikten yapılmıştır. Çalışmaya dahil edilen tüm bebeklerin taburculuktan 1 hafta sonra ve DY 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9 ve 12. ayda sistemik muayenesi yapılmış ve antropometrik ölçümleri alınmıştır. Bebeklerin fiziksel ve nörolojik gelişimleri, DY hesaplanarak, buna göre yorumlanmıştır. Kontroller sırasında bebeğin beslenme durumu, uyku, gaz ya da ağlama sorunları, babanın bebek bakımındaki katkısı, bebeğin hastaneye yatış durumu sorgulanarak kayıt edilmiştir. Ebeveynlerin kaygı düzeyini ölçmek için durumluk ve sürekli kaygı ölçeği, umut durumunu değerlendirmek için Beck umutsuzluk ölçeği, hayat kalitesini belirlemek için hayat kalitesi ölçeği kısa form-36, ebeveyn bebek bağlanmasını değerlendirmek için ise anne-bebek ve baba-bebek bağlanma ölçeği araştırmacılar tarafından belirlenen zamanlarda, anne ve baba tarafından doldurulmuştur. ayrıca annelere bebek karakterini algılama ölçeği ve bebeklerin tümüne DY 6. ayda Denver Gelişimsel tarama testi uygulanmıştır. Çalışmadaki 3 grup; bebek sağlığı, ebeveyn bebek bağlanması, ebeveynlerin kaygı, umutsuzluk düzeyleri ve hayat kalitesi açısından karşılaştırılmıştır. Tüm gruplarda bebek ve ebeveynlerin sosyodemografik özellikleri benzerdir. Düzeltilmiş yaş 3, 4, 5 ve 6. ayda her iki eğitim grubundaki bebeklerin sadece anne sütü (SAS) ile beslenme oranları SBG'ndan anlamlı olarak yüksek saptanmıştır. Bebeklerin SAS ile beslenme oranı Anne EG'nda SBG'ndan DY 3. ayda 2,7 kat, DY 4.ayda 3,2 kat ve DY 5. ayda 2,7 kat, Aile EG'nda ise DY 3.ayda 1,8 kat, DY 4. ayda 1,9 kat ve DY 5. ayda ise 1,7 kat fazla bulunmuştur. Emzirme oranları da DY 9. ve 12. ayda eğitim gruplarında daha yüksektir. En az 2 yıl boyunca emzirmek isteyen annelerin oranlarının Anne EG ve Aile EG'da SBG'a göre daha fazla olduğu saptanmış ve her iki eğitim grubundaki annelerin DY 6. ve 12. ayda emzirmeyi daha kolay olarak tanımlamış oldukları belirlenmiştir. Anne EG ve Aile EG'nda bebeklere tamamlayıcı besin büyük oranda DY 6. ayda başlanırken, DY 4. ve 5. ayda tamamlayıcı besin başlanan bebek oranı SBG'nda, diğer iki eğitim grubundan anlamlı olarak fazla bulunmuştur. Gruplar tamamlayıcı besine başlama zamanı açısından karşılaştırıldığında, SBG'ndaki bebeklerde ya erken ya da daha geç tamamlayıcı besine başlandığı gözlenmiştir. Tüm gruplarda DY 6. ve 12. ayda bebeklerin ağırlık ve baş çevresi ölçümleri benzer iken, boy uzunlukları Aile EG'nda SBG'ndaki bebeklerden anlamlı olarak yüksek bulunmuştur. DGTT II sonuçları tüm gruplarda benzer saptanmıştır. SBG'ndaki bebeklerde DY 3. ayda ağlama, DY 6. ve 12. ayda ise uyku sorunları anlamlı olarak fazla bulunmuştur. Yeniden hastaneye yatış açısından gruplar arasında anlamlı fark saptanmamıştır. Eğitim verilen gruplarda annelerin bebeklerini daha olumlu algıladıkları ve anne-bebek bağlanma düzeylerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Baba-bebek bağlanması ise özellikle DY 6. ayda Aile EG'da SBG'ndan belirgin olarak yüksektir. Babaların kaygı düzeyleri gruplar arasında benzer iken, annelerin durumluk kaygısının bebek büyüdükçe eğitim gruplarında azaldığı, ancak SBG'nda aynı düzeyde kalmaya devam ettiği gözlenmiştir. En umutsuz annelerin SBG'ndaki anneler olduğu tespit edilmiş olup eğitim gruplarında ebeveynlerin hayat kalitesi daha yüksek saptanmıştır. Bebek büyüdükçe Anne EG ve Aile EG'ndaki babaların bebek bakımına daha aktif katıldığı tespit edilmiştir. Uygulanan eğitim programı ve ev ziyaretlerinin orta/geç prematüre bebeklerin bakım, beslenme, uyku ve ağlama atakları gibi parametrelerinde olumlu katkılar sağladığı tespit edilmiştir. Diğer yandan, ev ziyaretleri ile verilen eğitimlerin aynı zamanda ebeveynlerin kaygı düzeyini azalttığı, ebeveyn-bebek bağlanmasını sağladığı, hayat kalitesini artırdığı ve babaların da bebek bakımına aktif katılımını sağladığı gözlenmiştir. hem bebek hem de ebeveynler üzerinde olumlu etkilerin sağlanması ve uzun dönem olumsuz sonuçların ortadan kaldırılması için, orta ve geç prematüre bebeklerin ve ailelerinin ayrıntılı olarak izlemi, ebeveynlerin eğitimi ve sosyal desteğin sağlanması önemlidir.