Makarnalık buğday çeşitleri ile yabani buğday melezlerinin (F5–F6) verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi
Özet
Bu araştırma; 2013-2016 yılları arasında üç yıl süreyle, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Araştırma ve Uygulama Çiftliği ve Kalite ve Teknoloji laboratuvarlarında yürütülmüştür. Buğdayın yabani akrabaları, bazı kalite ve dayanıklılık özelliklerini taşımaktadır. Çalışmada; bu özelliklerin yeni geliştirilen makarnalık buğday çeşitlerine aktarılmasına yönelik yürütülen ıslah programındaki materyalin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Materyal olarak; 2008-2009 yıllarında bazı makarnalık buğday genotiplerinin yabani makarnalık buğdaylar (Triticum dicoccoides, T. dicoccon ve T. araraticum) ile yapılmış melezleri ve geri melezlerinden alınan 1. yıl 189 hat, 2. ve 3. yıl seçilmiş 20 hat ve standart çeşitler (Kızıltan 91, Çeşit 1252, Ankara 98, Mirzabey 2000) kullanılmıştır. Araştırmada; verim ve verim öğeleri ile kalite özellikleri, gluten elektroforegramları belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarımıza göre; melezlemede kullanılan yabani makarnalık buğdayların yaklaşık %94.7'sinde gluten kalitesinin yüksek olmasının bir göstergesi olan γ-45 gliadin bandı saptanmıştır. Hatların 99 tanesinde γ-45 gliadin bantı bulunmuştur. 2. ve 3. yıl denemesindesindeki hatlarda: Yüksek Molekül Ağırlıklı Glutenin Alt Birimleri (YMAGAB) Glu A-1 1'no'lu bantı taşıyan çeşit ve hatların daha yüksek kalite gösterdikleri B genomumda ise Glu B-1 20 no'lu bantı taşıyanların ise düşük kalite özellikleri gösterdikleri belirlenmiştir. Gluten kalitesinin belirlenmesi için yapılan analizlerin sonuçlarına göre verim denemesindeki hatlar, çeşitlerden daha yüksek gluten kalitesine sahip olmuşlardır. Ayrıca düşük b sarılık değerine sahip Çeşit 1252'nin melez hatlarında b renk değerinin Çeşit 1252'den daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Verim yönünden değerlendirildiğinde ise çalışmanın 2. yılında ortalama verim 226 kg/da olup, Ankara 98 çeşidi (308 kg/da) ve hat-11 (288 kg/da) en yüksek değeri vermiştir. Denemenin 3. yılında ortalama verim 292 kg/da olurken, Mirzabey 2000 çeşidi (362 kg/da) ve hat-7 (341 kg/da) en yüksek verim elde edilmiştir. Triticum dicoccoides, T. dicoccon ve T. araraticum melez hatlarının sanayinin istediği kalite özelliklerine sahip olduğu söylenebilir.Özellikle 24 numaralı hat çeşit adayı olabilir.