H̬āliṣ İbrāhim Efendi ve Mecma'u'l-Ems̠āl'i
Özet
H̬āliṣ İbrāhīm Efendi'nin 1143/1764 yılında mensur olarak telif ettiği kelime, deyim, mazmun ve kinaye sözlüğü Mecmaʻu'l-Ems̠āl, 10.101 maddeyi kapsaması açısından kayda değer öneme sahip bir sözlüktür. Müellif sözlüğünü derlerken birçok Arapça ve Farsça kaynağı görmüş ve bunlardan iktibaslarda bulunmuştur. Maddeleri tanıklarken onların deyim ya da kinaye olduğuna dair açıklamalarda bulunarak bazen onların Arapça ve Farsça karşılıklarını vermiştir. Bu çalışmada giriş bölümünde "Farsça Sözlük Yazarlığına Genel Bir Bakış" başlığı altında sözlük yazarlığı, en eski sözlükler ve onların yazılış amaçları hakkında bilgiler verilmiştir. "Deyim Sözlükleri" kısmında ise Anadolu, İran ve Arap sahasında yazılan önemli deyim sözlükleri üzerinde durulmuştur. Hemen akabinde müellifin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölüm içinde Mecma'u'l-Ems̠āl'in yapısı, muhtevası ve önemi, daha sonraki bölümde biçim, içerik ve mana gibi değerlendirmeler kapsamında H̬āliṣ İbrāhīm Efendi'nin sözlükçülüğü ve sözlükçülük anlayışı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son bölümde ise çeviri-yazı sistemi uygulanarak ve Arapça-Farsça bölümler Arap harfleriyle dizilerek Mecmaʻu'l-Ems̠āl'in metni sunulmuştur. Bu çalışma Türk dili ve Fars dili ve edebiyatları başta olmak üzere sosyal bilimlerin tüm alanlarında çalışma yapan veya yapacak olan kişilere başvuru kaynağı olarak büyük destek sağlayacaktır.