Oğuz grubu Türk lehçelerindeki cümlelerin mantıksal yapısı
Özet
ABİD Sebine, Oğuz (Batı) Grubu Türk Lehçelerindeki Cümlelerin Mantıksal Yapısı, Doktora Tezi, Danışman: Doç.Dr. Berdi SARIYEV, 260 s. Dünya olgulardan oluşuyorsa, dil de cümlelerden oluşmaktadır. Zihindeki her düşünülen cümleyle ifade edilir. Cümle, olgunun, gerçekliğin resmi olduğu için, cümlenin doğru veya yanlış olduğunu gerçeklik ile cümleyi karşılaştırarak anlaşılabilir. Cümle sözdiziminin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Cümleyi tam izah etmek için sözdizimsel yöntemlerden başka, ilk önce semantiğe başvurmak gerekir. Cümle, mantıksal sözdizimsel yönüne değinmeden ciddi şekilde araştırılamaz. Bu bakımdan cümlenin mantıksal yapısıyla ilgili verimli şekilde araştırılmasına XX.yüzyılın 60'lı yıllarından başlanılmıştır. Bugüne kadar Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde cümle üzerinde yapılmış çalışmalar yalnız cümlenin yapısı, cümledeki öğelerin bulunmasına yönelik çalışmalar olmuştur. Bu lehçelerdeki cümleler mantıksal olarak ele alınıp incelenmemiş, mantıksal tahlili üzerinde durulmamıştır. Oysa cümle insanın düşüncelerini, duygularını ifade ettiği bir kelime dizisidir. Cümle fikri ifade ettiği için bu yönden cümleyi ele almak gereklidir. Bu çalışmada Oğuz Grubu Türk lehçelerindeki basit cümlelerin mantıksal yapısının tahlili yapılmıştır. Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Oğuz Türkleri ve lehçeleri ve bu lehçelerinin cümle yapısı, basit cümlenin tarihi, basit cümlenin türleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde mantığın amacı, mahiyeti, uygulama alanları, mantıkta kavramlar, önermelerle ilgili bilgiler yer almıştır. Üçüncü bölümde cümlenin mantıksal yapısı ilgili bilgi, Oğuz Grubu Türk Lehçelerinin cümlelerini anlam yönünden tahlili için yeni bir yönteme başvurarak Türkiye Türkçesi için Nutuktan, Azerbaycan Türkçesi için, M.E.Resulzade'nin "Esrimizin Seyavuşu" eserinden basit cümle örnekleri, Türkmen Türkçesi için "Ruhname" eserinden ve Gagavuz Türkçesi için çeşitli edebi eserlerden basit cümle örnekleri seçilerek bunların mantıksal tahlili yapılmıştır.