Şanlıurfa yöresindeki anofel larvalarınının morfolojik ve moleküler yöntemlerle tanımlanması ve üreme alanlarının fiziksel ve ekolojik özellikleri
Özet
Sivrisinek kontrol çalışmalarının bilimsel temelli olarak yapılabilmesi için vektör türlerinin tanımlanması ve üreme alanlarının fiziksel ve ekolojik özelliklerinin belirlenmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada Şanlıurfa yöresinde Anopheles türlerinin morfolojik ve moleküler yöntemlerle tanımlanması, üreme alanlarının fiziksel ve ekolojik özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla 29 Eylül 2009 ile 03 Ekim 2009 tarihleri arasında sıtma vakalarının görüldüğü Şanlıurfa ilinin Birecik, Eyyübiye, Haliliye, Harran, Siverek ve Viranşehir ilçelerinde belirlenen 9 üreme alanından toplam 274 sivrisinek larvası toplanmıştır. Dördüncü evre larvaların morfolojik karakterlerine göre yapılan tanımlama sonucunda 231 (%84,3)'i An. sacharovi,41 (%14,96)'i An. superpictus olarak tespit edilmiştir. İki (%0,73) örnek Anopheles cinsi olarak tanımlanmakla beraber tür ayrımı yapılamamıştır. Morfolojik bulgulara göre dokuz üreme alanının %88,89 (n=8)'unda An. sacharovi, %11,11 (n=1)'nde ise An. superpictus'un baskın tür olduğu saptanmıştır. Araştırma alanında sıtma vektörü An. sacharovi farklı pH değerleri, çözünmüş oksijen oranları, elektriksel iletkenliği olan, su sıcaklıkları ve tuzluluk oranları olan yatay vejetasyonlu üreme alanlarının hepsinde tespit edilmiştir. Türün larva yaşam alanlarının temel ekolojik parametrelerinin tolerans limitleri: pH – 7,77-9,18 (ortalama 8,52); elektriksel iletkenlik – 310-1100 (µS/cm) (ortalama 496,91); çözünmüş oksijen (mg/l) – 1,64-13,06 (ortalama 9,67); su sıcaklığı – 20,3-25,8 °C (ortalama 23,46); tuzluluk –0,15-0,55 ppt (ortalama 0,24) olarak bulunmuştur. Araştırma alanında An. superpictus türünün tespit edildiği üreme alanının temel ekolojik parametreleri: pH 8,48; elektriksel iletkenlik 710 µS/cm; çözünmüş oksijen 8,91 mg/l; su sıcaklığı 25,8 °C; tuzluluk 0.35 ppt olarak ölçülmüştür. Sivrisinek üreme alanlarının fiziksel ve ekolojik özelliklerinin istatistiksel analizlerinde; An. sacharovi ile An. superpictus üreme alanlarının pH değerlerinin istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p=0,189) göstermediği ancak su sıcaklığı (p= 0,0000001), elektriksel iletkenlik (p= 0,0000001), tuzluluk (p= 0,0000001) ve çözünmüş oksijen (p= 0,001) değerlerinin istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Moleküler analizler sonucunda toplanan örneklerin %85 (n=233)'inin An. sacharovi, %15 (n=41)'inin An. superpictus türüne ait olduğu saptanmıştır. An. sacharovi'nin tüm PCR ürünlerinde moleküler ağırlığı yaklaşık 444- bp olarak bulunmuştur. 4 ve 6 numaralı üreme alanlarından toplanan An. sacharovi larva örneklerinden rastgele seçilen altı örneğin ITS2 rDNA'sı sekanslanmıştır. Sekansların birbirleriyle tamamen aynı olduğu bulunmuştur. İlave olarak An. sacharovi'nin ITS2 bölgesi sekansları GenBank'ta kayıtlı ülkemiz, Azerbaycan, Gürcistan, İran, Irak ve Yunanistan'da saptanan sekanslar ile tam homoloji göstermiştir. Çalışmada elde edilen An. sacharovi'nin altı nükleotid sekansı FN565570-FN565575 erişim numaraları ile GenBank'a kaydedilmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen An. superpictus'un ITS2 bölgesi sekanslarının, GenBank'ta yer alan İran ve Azerbaycan'da saptanan An. superpictus sekansları ile karşılaştırılmasında tam homoloji gösterdiği belirlenmiştir. An. sacharovi Şanlıurfa İlinde de birincil sıtma vektörü olup ekolojik esnekliliği nedeniyle gerek sıtma endemik gerekse bulaşın tekrar başladığı alanlarda hakim tür haline gelebildiği düşünülmektedir. Moleküler yöntemler morfolojik tanımlamaya göre daha kesin veriler sağlamaktadır. Ancak maliyeti ve pahalı ekipmanlara gereksinim duyulması nedeniyle imkanları kısıtlı laboratuvarlarca tercih edilemeyebilir. Diğer yandan morfolojik tanımlama da tecrübe gerektirmektedir. Saptanan türlerin sekans analiziyle gerek An. sacharovi gerekse An. superpictus'un hem kendi içinde hem de komşu ülkelerdekilerle homoloji gösterdiği kanıtlanmıştır. Şanlıurfa'da An. sacharovi türü ile mücadelede tespit edildiği tüm alanlarda larva mücadelesinin yanısıra, ergin sivrisinek mortalitesini arttırmak için Kalıcı Kapalı Alan İnsektisit uygulamasına ağırlık verilmesi gerekmektedir. An. superpictus türünün tespit edildiği alanda ise larva kontrolü ile beraber sivrisinek erginlerine yönelik Kalıcı Kapalı Alan İnsektisit uygulaması ve Açık Alan İnsektisit uygulaması da yapılmalıdır. Anahtar Sözcükler: Anopheles, sıtma, Şanlıurfa, üreme alanı, vektör