Osmanlı Rüsûmat Müşaviri Sir Richard Crawford (1909-1914)
Özet
1914 tarihli Rüsûmat Salnamesi'ne göre, gümrüklerin tarihinde kuruluştan Tanzimat'a kadar olan dönem birinci devre, Tanzimat'tan Rüsûmat Emaneti'nin kuruluşuna kadar olan süreç ikinci devre ve Beyanname usulüne geçişle 1909 yılında üçüncü devre başlamaktaydı. Osmanlı'da gümrüklerde Beyanname sistemini getiren kişi Birleşik Krallıkta Gümrük Kurulu üyesi olarak görevde bulunan Sir Richard Crawford'tı (1863-1919). Rüsûmat Emaneti'nin tensik ve ıslahı için Rüsûmat Emaneti Müşaviri unvanıyla, 25 Ocak 1909 yılında İstanbul'a gelmişti. Ocak 1909 – Mayıs 1911 tarihleri arasında, aralıksız bir şekilde görevini sürdürmüştü. 1911 yılında mevcut görevine ek olarak Devleti Osmaniyye Umur-u Maliye ve İktisadiyye Müşaviri unvanı almıştı. Gümrükler konusunda tecrübesinin yanı sıra istatistik için nadir bir yeteneğe sahip iyi bir istatistikçi olan Richard Crawford, gümrük hizmetlerini istatistiki verimlilik temelinde yeniden yapılandırmıştı. 1909-1914 yılları arasında gümrüklerde gerçekleştirmiş olduğu yeniliklerde, eşyaların değerinin biçilmesi takdir-i kıymetinde ve denetlenmesinde yeni bir sistem kurmuştu; vergi matrahının daha somut verilere dayanarak hesaplanmasına yönelik Beyanname usulünü getirmiş, merkez gümrük yönetiminin personelini yeniden yapılandırmış ve İstanbul'daki gümrük hamalları için yeni düzenlemeler yapmıştı. Dolandırıcılık ve sahtekârlığın önüne geçebilmek için gümrük idarelerinde kara liste yayımlanmaya başlanmıştı. Gümrük idaresi personelinin yeniden yapılandırılmasının amacı gümrük hizmetlerinin örgütsel bünyesini sadeleştirmek ve maliyetleri azaltmaktı. Dolayısıyla devletin önemli gelir kalemlerinden biri olan gümrük gelirlerini arttırmaktı. Gümrük memurlarının görevlerini tespit etmiş, maaşlarını kararlaştırmış, çalışma saatleri ve yıllık izinle ilgili yeni düzenlemeler tasarlamıştı. Beyanname sistemini anlattığı Rüsûmat Memurlar Mektebi'nde, müstakbel görevlilere atanmalarından önce İngiliz gümrük sistemi hakkında dersler veriyordu ve bu temelde Osmanlı İmparatorluğu'nda gümrük hizmetlerinin nasıl çalışması gerektiğini öğretiyordu. Bu çalışmada, Osmanlı Rüsûmat müşaviri olan İngiliz Sir Richard Crawford'ın, İstanbul'a vardığı tarih 25 Ocak 1909'dan ülkesine döndüğü Kasım 1914 tarihinde kadar geçen görev süresinde gümrüklerde yapmış olduğu yenilikler ele alınmıştır. Gümrüklerin 20. yüzyıl başlarında geçirdiği dönüşüm ve çağdaş bir kurum haline gelmesinde Sir Richard Crawford'un katkıları ortaya konulmuştur.