Kırgız aydınlarının dini ve sosyolojik görüşleri (Bağımsızlık öncesi
Özet
Yakın tarihte Kırgız halkının toplumsal hayatında önemli dört dönem vardır. Çarlık Rusya Yönetiminin bölgeye gelmesinden önceki, geleneksel düşüncenin güçlü olduğu dönem. İkincisi Çarlık Rusya'nın bölgeye hâkimiyet sağladığı dönem. Bu dönemde toplumsal hayatta bir takım şeylerin değişmeye başladığı görülür. Üçüncü dönemde Çarlık yönetimin yerleştirmeye çalıştığı toplumsal düzenin yıkılmasıyla devrimci düşünceye binaen yeni bir toplumsal düzenin geldiği dönem. Artık bu dönemde birçok şeyin net olarak değişime uğradığı zamandır. Son olarak da yetmiş sene süren Sosyalist dönemin son bulmasıyla beraber, Kırgız halkının egemen bir devlet sahibi olduğu bağımsızlık sonrası dönemdir. Bahsi geçen her bir dönemin kendine ait özellikleri olmuştur ve bu dönemlerde yaşayan, yetişen ve dönemin olumlu ya da olumsuz etkisinde kalan bazı Kırgız aydınları ortaya çıkmıştır. Bu aydınlar fikirleri, düşünceleri, faaliyetleri ve yaşantıları ile Kırgız toplumuna etki etmişlerdir. Onların her biri kendi döneminde önemli birer şahsiyetler olmuşlardır. Çalışmada XVIII asrın yarısından itibaren XIX asrın ortalarına kadarki süreçte hayatta olan Kırgız aydınlarının bazılarının düşünceleri ele alınmıştır. Günümüz Kırgızistan'ın toplumsal hayatında aydınların varlığı, etkisi hissedilir bir konumda olmadığı acı bir gerçektir. Elbette bu durumun açıklanabilecek birden fazla nedenleri var. Bu durumu anlayabilmek adına geçmiş dönemdeki bazı önemli aydınların yetiştiği ortam ve onların fikir dünyası bu tezde ele alınmıştır. Bu bağlamda daha çok gelenekten gelen hayat düzenini savunan aydınların bazı önemli temsilcileri ile Sosyalist devrimle beraber ortaya çıkan yeni düzenin destekçileri ve temsilcileri olan bazı önemli şahsiyetlere yer verilmiştir. Onlar; geleneksel düşünceyi temsil eden Kalıgul Bay uulu, Arstanbek Buylaş uulu ve Moldo Kılıç ile yeni Demokratik (Liberalci) düşünce hareketinin temsilcileri sayılan Toktogul Satılganov, Togolok Moldo ve Barpı Alıkulov gibi her biri Kırgız halkı için önemli şahsiyetlerdir. Anahtar Kelimeler: Kırgız, Aydın, Din, Toplum, Kalıgul, Arstanbek, M. Kılıç, T. Satılganov, T. Moldo, B. Alıkulov.