Osmanlı Devleti'nde vergi tahsil düzenlemeleri ve tahsildarlık uygulaması

Abstract

Vergi, kısaca devletin kamu hizmetlerine harcamak üzere vatandaşlardan yasalar çerçevesinde aldığı parayı ifade eden bir terimdir. Vergi, vatandaşların ihtiyaç duyduğu kamusal hizmetlerin sağlanabilmesi için yapılan harcamalarda devletin başlıca gelir kaynaklarındandır. Vergilendirme ve vergilerin tahsil edilmesi maliyenin en önemli konularından biridir. Vergi ve vergi tahsili konusu Osmanlı Devleti için de büyük önem taşımaktaydı. XIX. yüzyılda azalan devlet gelirleri ve bütçe açıkları nedeniyle vergi tahsil sisteminin yeniden yapılandırılması zorunlu hale gelmiştir. Özellikle Tanzimat'ın ilanından sonra her alanda olduğu gibi vergi sistemi ve vergi tahsil yöntemleriyle ilgili önemli değişiklikler söz konusu olmuştur. XIX. yüzyılda Osmanlı vergi tahsilinde yaşanan birtakım aksaklıklar, vergi kayıpları ve vergi mükelleflerinden gelen şikayetler nedeniyle Osmanlı Devleti'nde vergi tahsilinin doğrudan devlet eliyle gerçekleştirilmesi fikrinden ortaya çıkan sivil vergi tahsildarlığı üzerinde durulmuştur. Tahsildarlar, vergi tahsilatını doğrudan devlet adına yürüten, askeri güçlerden bağımsız sivil memurlardır. Midhat Paşa'nın Tuna Vilâyeti'nde hayata geçirdiği yenilikçi uygulamalardan biri olan tahsildarlık, kısa sürede diğer vilâyetlere de yayılmıştır. Özellikle II. Abdülhamid döneminde azalan devlet gelirleri nedeniyle sivil vergi tahsildarlığı daha çok önem kazanmıştı. Bu çalışmada, ilk olarak Tanzimat'tan önce Osmanlı vergi sistemi ve vergi tahsil yöntemleri anlatılmıştır. Ardından, XIX. yüzyılda uygulamaya konan sivil bir vergi tahsil yöntemi olan "tahsildarlık" üzerinde durulmuştur. Tahsildarlığın kuruluşu, tahsildarların görev ve sorumlulukları ve çalışma şekilleri çalışmada detaylarıyla ele alınmıştır. Daha sonra tahsildarların vilâyetlerdeki faaliyetlerine değinilmiş ve tahsildarların vergi mükellefleriyle olan ilişkileri ile vergi isyanlarına değinilmiştir. Sonuç kısmında ise tezin bir özeti yapılarak, Osmanlı Devleti'nde vergilerin doğrudan devlet tarafından tayin edilen memurlar aracılığıyla askeri güçlere başvurmaksızın gerçekleştirilmesi isteğinden doğan tahsildarlık kurumunun avantaj ve dezavantajları belirtilmiştir.