Majör depresif bozukluğu olan hastalarda ve sağlıklı bireylerde zaman algısının beyindeki ödül sistemi ile olan ilişkisinin işlevsel manyetik rezonans görüntüleme ile incelenmesi

Abstract

Milisaniyeler içerisinde birçok hayati motor ve algısal işlev yerine getirmekteyiz. Dolayısıyla zaman algısı günlük hayatımızı sürdürmemiz için gereken önemli algılardan birisidir. Ancak, zaman algısının beyinde özelleşmiş bir sistem mi yoksa bir nöral ağ tarafından mı veya bölgesel olarak o göreve bağlı bir şekilde mi kontrol edildiği hala netlik kazanmamıştır. Ödül ve cezalandırmanın gelecekteki kararlarımız üzerine etkili olduğu bilinmektedir. Ödülün değerlendirilmesi ve zaman algısıyla ilgili fizyolojik mekanizmalar birbirine benzemektedir. Maymun deneyleri ödüllendirmeye verilen yanıtlar ile zaman algısını ilişkili bulmuştur. Ancak zaman ve ödül algısında hangi nöroanatomik yapıların birlikte çalıştığı insanlarda net bir şekilde ortaya konulmamıştır. Bu işlevsel manyetik rezonans görüntüleme (İMRG) çalışmasında beyindeki farklı bölgelerin hangi süreçlerde zaman algısının işlemlenmesine ve ödül sistemine katıldığını, ayrıca ödüllendirmenin dopaminerjik yolaklardaki aktiviteyi artırarak zaman algısının çözünürlüğünü artırıp artırmadığının araştırılması amaçlanmıştır. Çalışmamızın amaçları arasında majör depresiv bozukluğu olan bireylerde zaman algısının normal bireylerden farklı olup olmadığını; farklıysa hangi nöral devreler üzerinden bu farklılığın kaynaklandığını ve bu hastalarda ödüllendirmenin zaman algısını değiştirip değiştirmediğini araştırmak da bulunmaktadır. Etik kurul onayı alındıktan sonra çalışmaya toplam 28 denek (20 sağlıklı, 8 major depresyon hastası) dahil edildi. Ancak difüzyon tensör görüntleme (DTG) analizleri 17 sağlıklı, 8 hasta; İMRG analizleri 20 sağlıklı, 7 hasta denek üzerinde gerçekleştirildi. Deneklere gri bir zeminde ilerleyip sonra siyah bir şeridin arkasında görünmez hale geçtikten sonra hızı ve rengi değişen bir kutunun gösterildiği görsel bir paradigma uygulandı. Denekler görev durumunda kutucuğun hızının, kontrol durumunda ise renginin ne şekilde değiştiğini bilmeye çalıştılar. Dört oturum şeklinde uygulanan deneyin iki oturumunda denekler doğru bildikleri oranda para ödülü kazandılar. Görev uygulanırken tüm beyin İMRG alındı ve SPM8 yazılımı kullanılarak analiz edildi. DTG analizleri ile hasta ve sağlıklı grup arasında beyaz cevher yolları açısından yapısal bir farklılık olup olmadığı fraksiyonel anizotropi değerleri üzerinden "Tract-Based Spatial Statistics" (TBSS) yazılım paketi ile hesaplanarak değerlendirildi. Katılımcıların davranış verileri (doğruluk yüzdesi ve reaksiyon zamanları) de istatistiksel olarak incelendi. Sağlıklı bireylerde zaman algısı görevi sırasında iki taraflı prefrontal korteks (middle frontal gyrus), inferior parietal lob ve sol middle temporal gyrus aktivitesi gösterilmiştir. Yine sağlıklı bireylerde ödüllü durumda nucleus caudatus'da anlamlı aktivasyonlar gözlendi. Ayrıca sol insula ve bilateral posterior cingulat kortekste ödül ve zaman arasında anlamlı etkileşim görülmüştür. Hastalarda zaman ana etkisi inferior paryetal lobül, ödül ana etkisi ise parahipokampal girusta anlamlı aktivasyon gösterdi. Hastalarda ayrıca fusiform girus, serebellum, insula ve parahipokampal girusta ödül-görev etkileşimi anlamlı aktivasyona sebep oldu. Hasta ve sağlıklı gruplar birlikte ele alındığında yapılan GLM Flex analizi sonucunda hasta ve sağlıklı gruplar arasında ödül etkileşimi orbitofrontal girus'da anlamlı olarak görülmüştür. Sağ middle frontal girus ile sağ anterior singulat'da ise hasta ve sağlıklı gruplar arasında zaman görevinde anlamlı aktivasyon görülmüştür. Yine hasta ve sağlıklı gruplar arasında ödül ve görevin birlikte etkileşim gösterdiği beyin bölgeleri sol middle ve inferior frontal girus olup bu aktivasyon orbitofrontal girus'a kadar uzanmaktadır. Hasta ve sağlıklı bireylere ait DTG görüntüleri üzerinde yapılan TBSS analizi sonucu iki grup arasında anlamlı yaygın beyaz cevher değişiklikleri izlendi. Sonuçlar MDB bulguları gösteren bireylerde fronto-parietal ve fronto-temporal nöral devrelerde yapısal/işlevsel sorunlara dair kanıtlar sunmaktadır.