Modern İran sinemasında İran edebiyatının izleri
Özet
Dünya genelinde akademik seviyede yapılan değerlendirmelerde, İran sinemasının dünya sinema festivallerinde elde ettiği başarıların nedenleri, çeşitli konulara bağlanır. Bu bağlamda kitaplar ve makaleler yazılmış ve sempozyumlar düzenlenmiştir. Bununla birlikte söz konusu etkinliklerin çoğu, tematik bakıştan uzak, özellikle kültürel yaklaşımın dışında şematik nedenleri dikkate almışlardır. Genel olarak bu tipik yazarlar, İran sinemasının elde ettiği başarıları, devrimden kaynaklanan toplumsal sorunlara ve baskılara, sembolik bir sinemasal dil ortaya koymasına, bazen de hafif bir şekilde taşıdığı sanatsal değerlere bağlarlar. Bu faktörlerin arasında, unutulmuş ve dikkate değer bir başka faktör vardır; İran edebiyatı. İran edebiyatı dolaylı ve dolaysız şekilde, İranlı sinema yönetmenlerinin düşüncelerinin altyapısını oluşturmaktadır. İran edebiyatı, sinemanın önemli bir düşünce kaynağıdır. İran sinemasının önde gelen isimlerine ait filmleri araştırdığımızda, Hâfız, Mevlana, Hayyâm, Sadi, gibi klasik İran şairlerinin yanı sıra Sohrab Sepehrî, Füruğ Ferruhzâd, Nima Yuşic gibi modern şairlerin izlerini de görebiliriz. İran'da sinema yönetmenleri, İran halkıyla İran edebiyatı arasındaki ilişkinin farkındadırlar ve bu potansiyelden faydalanmak isterler. Geçmişten günümüze edebiyat, özellikle de şiirle yakından ilgilenen İran halkı, bütün toplumsal ve kişisel hayatlarında ondan faydalanmışlardır. Aslında sinema yönetmenleri, edebiyatın çeşitli kapasitelerini kullanarak çektikleri filmleri -içerik açısından- zenginleştirmek de isterler. Bu bağlamda yönetmenleri iki guruba ayırabiliriz. Birinci gurup, kendileri yazar veya şair olup aynı zamanda film çeken yönetmenlerdir. İkinci gurup ise İran edebiyatından etkilenerek film çeken yönetmenlerdir. Bu çalışmada klasik ve modern İran edebiyatının, modern İran sinemasını nasıl etkilediği konusu ele alınmış ve örneklerle birlikte açıklanmaya çalışılmıştır. Bu etkinin, İran sinemasını nasıl zenginleştirdiği izah edilmiş ve böylece dünya çapında kazanılan büyük başarıların sebepleri de açığa kavuşturulmuştur. Modern İran sinemasından bahsettiğimizde, onun modern döneminin nasıl başladığı, hangi aşamalardan geçtiği ve hangi sorunları yaşadığı gibi konuları göz ardı edemeyiz. Bu nedenle birinci bölümde bu konu ele alınmış ve İran'da gerçekleşen modernleşme sürecinin çeşitli alanlarına kısaca değinilmiştir. Bu anlamda modern başlığı altında bütün değişimler ve gelişimler, olumlu ve olumsuz yankılar dikkate alınacak kadar önemlidir. Tezin ikinci bölümünde İran'ın klasik ve modern edebiyatı ve şiiri ele alınmış ve onun taşıdığı anlamlar ve kavramlar açığa kavuşturulmuştur. Ayrıca belli başlı şairlerin hayatı, düşünce sistemleri, eserlerinin özellikleri ve taşıdıkları evrensel anlamlar izah edilerek, sinemacılara nasıl zemin hazırladıkları da değerlendirilmiştir. İkinci bölümün ortalarından itibaren, uyarlama sinema kavramı ele alınmış ve açıklandıktan sonra İran sinemasından örnekler verilmiştir. Ayrıca İran sinemasındaki türler de ele alınarak izah olunmuştur. Son bölümde, İbrahim Gülistan, Fürûğ-i Ferruhzâd, Muhsin Mahmelbâf, Behram Beyzayî, Abbas Kiyâ-rustemi, Dâryûş Mehrcuî, Emîr Nâderî, Sohrȃb Şehid-sȃlis, Mecid Mecidî, Ebu'l-Fazl Celilî, Mesud Kimyaî ve Rahşân Benî-itimâd gibi yönetmenler ele alınmış ve onların İran edebiyatıyla olan bağlantıları değerlendirilmiştir.