Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan ergenlerde empati ve ilişkili etmenler
Özet
Çalışmamızda, DEHB olan ergenlerde empati ve ilişkili etmenleri araştırmak; DB, KOKGB, Anksiyete Bozukluğu, Depresyon ek tanılarının empati düzeyine etkisini incelemek; ebeveyn psikopatolojisi ve ergenin ebeveyn kabul ve reddine ilişkin algılarının empati gelişimindeki rolü hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmaktadır. Yöntem: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı polikliniğine başvuran, DEHB tanısıyla takip edilmekte olan, ilaç tedavisi alan IQ>70 olan, 12-18 yaş aralığındaki 101 ergen ve klinik olarak normal zekâ düzeyinde olan, belirgin bir okul başarısızlığı ve davranış sorunları olmayan 50 ergen çalışmaya dâhil edilmiştir. Vaka grubunda yer alan tüm ergenlerin tanıları; araştırmacı tarafından, DSM–IV için Yapılandırılmış Klinik Görüşme ölçeği olan Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi- Şimdi ve Yaşam Boyu Versiyonu (K-SADS-PL) ile konmuş, zekâ düzeylerini belirlemek amacıyla WÇZÖ-Y (Wechsler Çocuklar İçin Zekâ Ölçeği- Yeni Versiyonu) uygulanmıştır. Çalışmaya katılan tüm çocuklar Temel Empati Ölçeğini, Ebeveyn Kabul- Ret/Kontrol Ölçeğini, 11-18 Yaş Gençler İçin Kendini Değerlendirme Ölçeğini (YSR/11-18); anne ve babaları, Sosyodemografik bilgi formunu, 6-18 Yaş Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeğini (CBCL/6-18), Psikolojik Belirti Tarama Listesini; öğretmenleri 6-18 Yaş Çocuk ve Gençler için Öğretmen Bilgi formunu (TRF/6-18) doldurmuşlardır. Sonuç: DEHB ve kontrol grubu arasında temel empati ölçeği puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. DEHB grubunda ek tanısı olan ile olmayanlar ve DEHB alt tipleri arasında temel empati ölçeği puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. DEHB grubuna eşlik eden tanılardan, KOKGB bozukluğu eşlik eden grupta temel ve duygusal empati puanları KOKGB eşlik etmeyen gruba göre istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde düşük saptanırken, depresyon, anksiyete bozuklukları, davranım bozukluğu ve diğer (OKB, Tik Bozukluğu, Dışa Atım Bozukluğu) eşlik eden gruplarda empati puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. Kontrol grubundaki kızların empati puanları erkeklerden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha yüksek saptanmıştır. DEHB grubunda kızlarda temel ve duygusal empati puanları erkeklerden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha yüksek saptanırken, bilişsel empati puanları açısından kız ve erkekler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. DEHB grubundaki ergenlerin davranış değerlendirme ölçeklerindeki alt ölçek skorlarının çoğu kontrol grubundan anlamlı düzeyde düşük saptanmıştır. DEHB grubundaki ergenlerin TRF/6-18 ölçeklerindeki saldırgan davranış puanları ile duygusal empati arasındaki negatif korelasyonun istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır. DSM-IV uyumlu alt ölçek skorları açısından Karşı-Olma Karşı-Gelme Bozukluğu puanları ile duygusal empati düzeyleri arasındaki negatif korelasyonun istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır. DEHB grubundaki ergenlerin YSR/11-18 ölçeklerindeki olumlu özellikler puanları ile temel ve bilişsel empati düzeyleri arasındaki pozitif korelasyonun istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır. Tartışma: Çalışmamızda salt DEHB olmanın empati düzeylerini etkilemediği, KOKGB komorbiditesinin temel ve duygusal empati düzeylerinde azalmaya yol açtığı saptanmıştır. DEHB grubundaki davranış değerlendirme ölçeklerinde de saptadığımız gibi saldırgan davranışlar ve karşı olma karşı gelme davranışlarının duygusal empatiyi olumsuz yönde etkilediği, ergenin olumlu özelliklerinin ise temel ve bilişsel empati düzeylerini olumlu yönde etkilediği saptanmıştır. Ayrıca ebeveyn psikopatolojisi ve ergenin algıladığı kabul reddin ergenin empati düzeyinde birincil olarak etkili olmadığı saptanmıştır. Bu konuya dair nedensel/zamansal ilişkilerin belirlenmesi amacıyla, sosyoekonomik düzey açısından birbirine benzer, daha geniş örneklemli, uzun süreli izlem çalışmalarına ihtiyaç vardır.