Emek gücünün yeniden üretim sürecinin ekonomi politik analizi: Endüstri meslek liselerine ilişkin bir örnekolay çalışması
Özet
Bu araştırmanın amacı, endüstri meslek liselerindeki öğrenci, öğretmenve öğrenci ailelerinin anlatılarından yola çıkarak, mesleki teknik ortaöğretiminemek gücünün yeniden üretim sürecindeki rolünün ekonomi politik analizininyapılmasıdır.Nitel bir çalışma olan bu araştırmada, öncelikle, örnekolay çalışmasıyapmak üzere seçilen bir endüstri meslek lisesinde 12. sınıfta öğrenimgörmekte olan 95 öğrenciye araştırmacı tarafından geliştirilen ?Öğrenci SoruFormu? uygulanmıştır. Bu öğrenciler araştırmanın birinci çalışma grubunuoluşturmaktadır. Bu yolla, öğrencilerin sosyoekonomik kökenleri vedemografik özellikleri, araştırmacı tarafından betimlenmeye ve üretimörgütlerinin belirli konumlarına emek gücü yetiştiren bir kurumun hangitoplumsal kökenden öğrenci aldığına ilişkin genel bir fotoğraf elde edilmeyeçalışılmıştır.Araştırmada asıl yoğunlaşılan konu ise, işyerlerindeki örgütselhiyerarşide en altta yer alan konumlara eleman yetiştiren endüstri meslekliselerindeki eğitimsel süreçlerdir. Bu amaç çerçevesinde, öğrencilerinokullarındaki ve staj süreçlerindeki deneyimleri, öğretmen-öğrenci ilişkileri,öğrenciler arası ilişkiler, öğretmenlerin öğrencilerin eğitim yaşantılarına ilişkindüşünceleri ve öğrenci ailelerinin, çocuklarının eğitimsel yaşantılarına ilişkintutum ve düşünceleri, öğrenci, öğretmen ve öğrenci ailelerinin kendianlatılarının çözümlenmesi ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamdaaraştırmanın ikinci çalışma grubunu oluşturan 20 öğrenci, araştırmanınüçüncü çalışma grubunu oluşturan 8 veli ve araştırmanın dördüncü çalışmagrubunu oluşturan 12 öğretmenle görüşmeler gerçekleştirilmiştir.Araştırmada soru formu ile elde edilen veriler, SPSS programı aracılığıile çözümlenmiş ve bulgular, frekans tabloları ve çapraz tablolar kullanılarak aktarılmıştır. Araştırmada görüşmeler yolu ile elde edilen veriler, sistematikanaliz tekniği kullanılarak çözümlenmiştir.Araştırma sonucunda, öğrencilerin büyük bölümünün sosyoekonomikve kültürel açıdan dezavantajlı ailelere mensup erkek öğrenci olduğuanlaşılmıştır. Büyük bölümü olumsuz ilköğretim deneyimlerine sahip olanöğrenciler, temel olarak kendilerini akademik açıdan yetersiz hissettikleri veortaöğretim sonrasında işsiz kalma korkuları nedeni ile endüstri mesleklisesine yönel[til]mişlerdir.Okulun müfredat yapısı, öğrencilerin teorik bilgiye erişimini kısıtlamaktave öğrencilerin emek gücü piyasaları içerisindeki ?uygulayıcı? rollerine itaatetmelerini amaçlamaktadır. Müfredatın bir parçasını oluşturan stajsüreçlerinde öğrencilerin birçoğu olumsuz çalışma koşullarında çok düşükücretlerle işçi olarak çalıştırılmaktadırlar. Okul içerisinde meslek dersiöğretmenleri, öğrencilerin itaatkâr işçilere dönüştürülmesine yönelikuygulamalarını örtük ya da gizli bir biçimde değil, açık biçimdegerçekleştirmektedirler. Bu kapsamda meslek dersi öğretmenleri, öğrencilerinsınıfsal ve kültürel kimliklerini yeniden üretecek biçimde eğitim süreçlerindeeril bir dil kullanmakta ve disipliner uygulamalara başvurabilmektedir. Meslekiteknik ortaöğretime yönelik daha eleştirel olmalarına ve öğrencilerinişçileştirilmesi sürecinde doğrudan bir rol almamalarına karşın kültür dersiöğretmenleri, derslerin içeriklerini seyrelterek öğrencilere aktarma eğilimleri ileöğrencilerin işçileştirilmesi sürecine dahil olmaktadırlar.Öğrenciler, kendilerinin işçileştirilmesine yönelik süreçlere büyükoranda itaat etmekte, bu kapsamda gerek staj süreçlerinde, gerekse meslekderslerinde ?uyumlu? tutumlar sergilemektedirler. Buna karşın öğrenciler kültürderslerine ve kültür dersi öğretmenlerine büyük oranda direnişsergilemektedirler. Teoriyi emek gücü piyasalarında kendilerine bir yararsağlamayacağı gerekçesi ile reddetmeye yönelik bu tutum, büyük orandaöğrencilerin sınıfsal ve kültürel profilleri ile ilişkilidir. Diğer yandan öğrencilerinkültür derslerinde gösterdikleri direnişin, okulun emek gücünün yenidenüretimi kapsamındaki amaçları açısından bir direniş olaraknitelendirilemeyeceği, aksine bu amaçla uyumlu olduğu anlaşılmıştır.