Kentsel dönüşüm alanı içerisinde kalan taşınmaz kültür varlıklarının değerlendirmesi: Sakarya Hendek Kemaliye örneği

Abstract

Kentsel kesimde yıpranan ve çöküntü alanı halinde dönüşen mekanların yeniden gözden geçirilmesi için kapsamlı ve çok yönlü saha çalışmalarına dayalı olarak proje geliştirme ve uygulama yapılması ile sürdürülebilir kentsel mekanların oluşturulması için gerekli görülmektedir. Bu çerçevede çalışmada; birbirleriyle kavramsal olarak ilintili kentsel dönüşüm ve taşınmaz kültür varlıklarının tanımlamaları yapılmış ve kentsel dönüşüm uygulamalarına örnekler verilmiştir. Kentsel dönüşüm projesi sınırları içinde kalan taşınmaz kültür varlıklarının üstleneceği rol ve çevresindeki diğer yapılarla etkileşimi, sosyal, ekonomik ve çevresel yönleri ile birlikte ele alınmış ve sürdürülebilir dönüşüm projesi geliştirilmesi fikrine yönelik değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra Hendek ilçesinin tarihi, şehircilik serüveni ve kentsel dönüşüm alanında yapılan uygulamalar ile yaşanan sosyal sorunlar ele alınmıştır. Gerek ulusal düzeyde uygulanan dönüşüm projelerinde gözlenen gelişmeler, gerekse örnek olarak incelenen ilçedeki uygulamaların sonuçlarına göre Türkiye’de merkezi ve yerel yönetimlerin, mevcut durum ve ihtiyaç analizi, altyapı analizi ve proje geliştirme çalışmaları yapılmadan kentsel dönüşüm kararlarını aldıkları görülmektedir. Bu koşullarda proje uygulama aşamasında oluşabilecek problemlerle ilgili bir çalışmanın olmadığı ve birçok projenin tasarım özelliklerinin de hemen hemen aynı olduğu açıkça dikkati çekmektedir. Bunun bir örneği olan Hendek ilçesi Kemaliye Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi uygulamasında; şehrin yerel mimari kimliğini yansıtan taşınmaz kültür varlıklarıyla çevrelenmiş alana çok katlı dikey blok binalar inşa edilerek tarihi kent kimliğinin işlevsiz hale getirildiği saptanmıştır. Hendek ilçe merkezinin çekirdeğini oluşturan, Ocak 2013 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile riskli alan ilan edilen ve Nisan 2013 tarihinde kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında ilk yıkımın gerçekleştirildiği dönüşüm projesi alanında üç blokun yapımı tamamlanmış, ancak Danıştay’ın riskli alan ve kentsel dönüşümü projesinin iptal eden mahkeme kararını onaması üzerine proje askıya alınmıştır. Taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik tedbirleri almakla yükümlü bulunan, yetkilendirilen yerel yönetimler, taşınmaz kültür varlıklarıyla iç içe geçen ve deprem riski taşıyan, planlı/plansız inşa edilen yapıların bulunduğu alanlarda, öncelikli olarak kültür varlıklarını restore ederek etrafındaki yapı dokusunu da kültürel mirasla uyumlu ve günümüz modern ihtiyaçlarına uygun tasarlanmaları ve inşa edilmeleri zorunlu görülmektedir. Bunun için kentsel dönüşüm projeleri ile ilgilenen bütün kamu ve özel kurumlarda konun bütün taraflarından uzmanların katılımı ile proje geliştirme ve uygulama yapılması zorunluluğunun olduğu ortaya çıkmaktadır.