Büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyelerinde hizmet ve gelir paylaşımının değerlendirilmesi: Bursa Büyükşehir Belediyesi ile Mustafakemalpaşa Belediyesi örneği

Abstract

Bu çalışmada öncelikle genel olarak ve daha sonra seçilmiş belediye örnekleri çerçevesinde büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyelerinde hizmet ve gelir paylaşımı değerlendirmiştir. Genel değerlendirmeden sonra örnek olarak Bursa Büyükşehir ile Mustafakemalpaşa Belediyesi örneği çerçevesinde belediye hizmetleri ve gelir ilişkileri irdelenmiştir. Yerel yönetimler ve özel olarak belediyeler, toplumun mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçların giderilmesi açısından önemli görev ve yetkilere sahip kurumlardır. Türkiye’de 2014 yılı verilerine göre toplam nüfus 77.695.904 kişi, kentsel nüfusun payı % 91,75 ve kırsal alanda yaşayan nüfusun payı ise % 8,25 olmuştur. Esasen Mart 2014 öncesi dönemde % 23 dolayında olan kırsal nüfus % 8’ler seviyesine gerilemiş gibi görünmekte ise de, büyükşehir belediye sınırlarına ilişkin düzenleme sonrası kent nüfusu, kırsal nüfus ve tarım nüfusu kavramlarının yeniden tanımlanması gerektiği anlaşılmaktadır. 1982 Anayasası ve Avrupa yerel özerlik şartı kapsamında yerel yönetimler alanında 2000 yılından sonra köklü değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin temel amaçları; ekonomik açıdan büyük yerleşim yerlerini ulusal ve uluslararası düzeyde cazibe merkezi yapmak, hizmet sunumu ve planlamada bütünlüğü sağlamak, etkili ve verimli hizmet sunmak ve kaynak israfını önlemek olarak sıralanabilir. Ancak yapılan yasal düzenlemeler ve özellikle 6360 Sayılı Kanun ile büyükşehir belediye yönetimlerinde yapılan düzenlemelerin günümüzde ve gelecek yıllarda tartışmasının devam edeceği ve bu alanda yeni yasal düzenleme yapılmasının zorunlu olduğu gözlenmektedir. Özellikle büyükşehir belediyelerinin sınırları kademeli olarak genişletilmiş, genişlemiş sınırlar içinde kalan belde belediyeleri ve köyler mahalle statüsüne dönüştürülmüş, yönetim sistemi büyükşehir ve ilçe belediyesi olarak yeniden düzenlenmiş ve büyükşehir belediyesi sayısı 16’dan 30’a çıkarılmıştır. Büyükşehir ilçe belediyelerinin yetkileri büyük ölçüde büyükşehir belediyelerine devredilmiş ve yerel hizmetlerin yerleşim yerine en yakın noktadan sunulması ve hizmet maliyetleri konusundaki belirsizlikler artış gözlenmektedir. Büyükşehir ile ilçe belediyelerinin yapılan reform çalışmaları ve özerklik şartı kapsamında görev ve gelir paylaşımlarının irdelenmesi için on yıllık dönemde gelir – ii gider kesin hesapları değerlendirilmiştir. İnceleme sonuçlarına göre büyükşehir belediyelerinin görev ve yetki alanlarında önemli artış olmasına karşın, gelir kaynakları ve toplam gelir düzeylerinde aynı nispette artışın yapılamadığı ortaya çıkmaktadır. Öncelikle Bursa Büyükşehir Belediyesi sorumluluk alanı 30 km2’lik alanı iken, 6360 sayılı Kanun ile mülki il idaresi sınırı olmuş ve toplam yüzölçümü 10.819 km2çıkmıştır. Mustafakemalpaşa İlçe Belediyesi’ne bağlı 20 mahallesi mevcut iken Mart 2014 sonrası dönemde 131 mahalle olmuştur. Türkiye’de bütün belediyelerin toplam gelirleri içinde genel bütçe gelirlerinden alınan payın oranı % 59, büyükşehir belediyelerinin gelirleri içinde genel bütçe gelirinin payı % 75, il belediyelerinde genel bütçe gelirlerinin payı % 57 ve ilçe belediyelerinde genel bütçeden alınan gelirlerin payı ise % 44 olarak gerçekleşmiştir. Bursa Büyükşehir Belediyesi örneğinde merkezi idareden alınan gelirin toplam bütçe gelirleri içindeki payının % 64,30 olduğu ve bütçe içinde en büyük gelir kaleminin merkezi idareden gelen paydan oluştuğu tespit edilmiştir. Mustafakemalpaşa Belediyesi’nde merkezi idareden alınan payın bütçe içindeki oranı% 35 ve özgelirlerin payı ise % 65 olmuştur. İlçe belediyelerinde özgelirlerin toplam içindeki payının daha yüksek olması; emlak vergi gelirleri ile ruhsat harç ve gelirleri ilişkili bulunmaktadır. Ülke genelinde özellikle büyük şehir yönetimlerinde özgelirlerin payının artırılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Mali yönden büyükşehir belediyelerinin merkezi yönetime bağımlı biçimi ve ilçe belediyelerinin ise kısmen bağımlı hale geldiği ifade edilebilir. Buna göre 2000’li yıllardan bu yana sürdürülen yerel yönetimler reform çalışmalarının belediyelerin gelir kaynaklarının artırılması yönünden anlamlı bir ilerleme sağlanmasına imkan vermediği ve sonuç olarak belediyelerde özgelir artışı ve mali özerkliğin altyapısının tesis edilemediği açıkça ortaya çıkmaktadır.