Şirket payları üzerinde rehin hakkının kurulması / Establishment of pledge on shares of Joint Stock Company
Abstract
Çalışmamızın birinci bölümünde, çalışmamızın konusunun temelini oluşturan anonim şirket payları anonim şirketteki anlamları ve türleri bakımından incelenmiştir. TTK'nın 329 uncu maddesinde anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş şirket olarak tanımlanmış bulunduğundan, pay kavramı, anonim şirketlerde temel kavramdır. Anonim şirkette pay; esas sermayenin bir parçası, pay sahipliği mevkii, ortaklık haklarını içeren belge ve pay senedi olmak üzere dört anlama gelmektedir. Anonim şirketlerde pay"lar, şirketin kuruluşu veya sermaye artırımı ile hamiline veya nama yazılı olarak doğabilir. Her ne kadar doktrinde tartışmalı olsa da anonim şirket paylarının, pay senedi bastırılmaksızın hamiline yazılı veya nama yazılı olabileceği doktrinde ve Yargıtay kararlarında kabul görmüştür. Nitekim pay senedine bağlanmamış hamiline yazılı ve nama yazılı olarak çıkarılan anonim şirket payları çıplak pay olarak ifade edilmektedir. Çıplak paylar, her türlü hukuki işleme konu olabilmektedir. Diğer taraftan, anonim şirket payları hamiline veya nama yazılı olarak, TTK bakımından kıymetli evrak ve SPKn bakımından menkul kıymet ve sermaye piyasası niteliği haiz pay senetleri ile tasvir edilebilir. Pay senetleri alacak hakkı veren senetlerden farklı olarak sahibine mali hakların yanı sıra ortaklık hakkı da sağlamaktadır. Ortaklık hakları, alacak hakları gibi kullanılmakla tükenmeyip belli dönemlerde tekrarlanmaktadır. Halka açık şirketlerin ve ihraç edilen payların miktarlarının artması ile fiziken basılan pay senetlerinin kapladıkları yer, insan gücünün kullanımının artması ve pay senetlerinin güvenliğinin sağlanması gibi hususlar nedeniyle alternatif çözüm yolları aranmıştır. Öncelikle pay senetlerinin münferit saklanmasından toplu saklanmasına, daha sonra toplu senede ve son olarak kaydi sisteme geçiş yapılmıştır. Kaydi sistemde pay senetlerinin fiziken basılması terk edilmiş olup pay bir merkezi saklama kuruluşu nezdinde bulunan hesaplarda senetlerinin elektronik ortamda kayıtlarda tutulmaktadır. Kaydi paylar bakımından kıymet hakkı kavramı ön plana çıkmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde ise rehin hakkı incelenmiş olup, rehin hakkı taşınmaz eşya, taşınır eşya veya hak ve alacak üzerinde tesis edilebileceği gibi bir anonim şirket payı üzerinde de tesis edilebilmektedir. Birinci ve ikinci bölümde açıklanan hususlar ışığında üçüncü bölümde anonim şirket paylarını çıplak pay, nama yazılı pay senedine bağlanmış pay ve hamiline yazılı pay senedine bağlanmış pay olarak ele aldığımızda anonim şirket payları üzerinde rehin hakkının kurulması bakımından farklılıklar meydana gelmektedir. Çıplak paylar üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi senede bağlanmamış alacaklar üzerinde rehin hakkının tesis edilmesi niteliğinde olup yazılı rehin sözleşmesi ile rehin hakkı kurulmaktadır. Nama yazılı ve hamiline yazılı pay senetleri üzerinde kurulan rehin hakkının TMK anlamında diğer haklar üzerinde rehin olarak değerlendirilmesi gerektiği doktrinde ileri sürülmektedir. Hamiline yazılı pay senetleri üzerinde rehin hakkının kurulması durumunda teslime bağlı taşınır rehnine ilişkin hükümler uygulama alanı bulmaktadır ve senetin zilyetliğinin devredilmesi gerekmektedir. Nama yazılı pay senetleri üzerinde rehin hakkının kurulması amacıyla ise zilyetliğin devrinin yanında rehin amacıyla yazılı devir beyanı veya ciro gerekmektedir. Kaydi paylar bakımından ise TMK'nın teslime bağlı taşınır rehni hükümleri uyarınca sermaye piyasası araçları üzerinde rehin hakkı kurulması mümkündür. Ancak TMK hükümlerinin sermaye piyasalarının hızlı işleyişine uyum sağlayamaması ve uluslararası düzenlemelere ayak uydurulması amacıyla SPK'nın 47 nci maddesi ile sermaye piyasası araçlarının teminat sözleşmelerine konu edilmesi düzenlenmiştir. Nitekim halka açık açık anonim şirket payları da sermaye piyasası aracı kapsamında bulunmaktadır. Anonim şirket paylarının bir sözleşme ilişkisinde TMK'nın rehin hükümlerinden farklı olarak teminat sözleşmelerine konu edilmesi mümkündür. SPKn anılan düzenleme ile rehin düzenlemelerinden farklı esaslara yer vermiştir. Çalışmamızda sermaye piyasası araçlarının teminat olarak gösterilmesi bakımından sözleşmenin kurulmasına ilişkin esaslara değinilmiştir.
