Küresel yağış döngüleri (1948-2017) / Global precipitation periodicities (1948-2017)
Özet
Küresel ölçekte, meteoroloji istasyonu ölçümlerinden ve sondajlarla elde edilen verilerinden yararlanılarak elde edilen zaman serilerdeki döngüleri belirlemeye yönelik birçok çalışma yapılmıştır. Bu döngüler değerlendirildiğinde karşımıza birkaç tane önemli öge çıkmaktadır. Bunlardan ilki, yıl içerisinde de mevsimlere bağlı olmayan çeşitli döngüler bulunması, bunların uzunlukları değişmesidir. İkinci önemli bulgu, yıllık döngülerdeki değişkenliktir. Yıllık döngüler incelendiğinde, 2-5 yıl arasında değişen zamansal farklılıklar çıkmakta ve bunlar genel olarak NAO ve ENSO gibi atmosferik salınımlara bağlanmaktadır. Bu salınımlardaki döngüler bazen yarı-periyotlu döngüler olabilmektedir. Yine yıllık döngülerde belirleyebildiğimiz 7-8-9 yıllık döngüler bulunmaktadır. Bu döngülerin tam bir nedeni ortaya koyulmasa da, atmosferik bağlantılarla ve akıntı sistemleriyle ilişkili olabileceği düşünülmektedir. 11, 22 yıllık döngüler birçok zaman serisi ve verisi belirlenmiştir. Bu döngülerin güneş aktiviteleri ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Yine daha uzun dönemli, 35, 50, 100, 220, 512, 600, 800 yıllık döngüler olduğu da anlaşılmaktadır. Bu döngülerinde yine güneş aktiviteleri ve termohalin değişimine bağlı olduğunu düşünülmektedir. Bu çalışmada, NOAA veri merkezinden elde edilen, kuzey 75 güney 60 enlemleri arası sahayı kapsayan, 2.50*2.50 çözünürlüklü, 1948-2017 yılları arası dönemi kapsayan aylık yağış verisi anomalileri elde edilmiş, bu verilerden döngüler belirlenmiştir. Elde edilen değerler, mevsimlik ve yıllık zaman serilerine çevrilmiştir. Çalışmada döngü belirlemek amacıyla periodogram analizi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarının anlamlılık düzeylerini belirlemek için hipotez testleri de yapılmıştır. Kıta içlerinde ise Strahler iklim bölgelerine göre döngülerde farklıklar olduğu görülmüştür. Döngülerin bazı sahalar arasında benzerlikler gösterdiği görülmüş, bu benzerliklerin küresel ölçekte belirlenmesi amacıyla kümeleme (cluster) analizi uygulanmıştır. 15 farklı sınıf kullanılarak yapılan bu analiz sonucunda, uzbağlantı merkezleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar, farklı sahların birbiri ile aynı özellikler gösterdiği, bu sahalardaki yağışın aynı sistemler tarafından yönetildiği anlaşılmıştır.