Eski rejimden II. Meşrutiyet'e Osmanlı İmparatorluğu'nda modern devlet oluşumu ve siyasal çatışma dinamikleri

Abstract

Osmanlı tarihyazımında hâkimiyetini koruyan milliyetçi teleoloji ve Türkiye'de güçlü devlet geleneği tezi, devlet oluşumu ve siyasal çatışma dinamikleri arasındaki eş-kurucu ilişkinin ortaya konması açısından aşılması güç bir engel teşkil etmiştir. Bu tez, söz konusu engelin aşılabilmesi için devlet oluşumu ve siyasal çatışmaların stratejik-ilişkisel bir çerçeveden yola çıkarak incelenmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Bu çerçevede tezde, sınıf mücadelesinin farklı düzlemlerinin ürünü olan üç temel siyasi çatışma dinamiğinin XIX. yüzyılda Osmanlı devlet oluşumunun müteakip evreleri üzerinde güzergâh şekillendirici bir etkide bulunduğu gösterilmektedir. Bu üç dinamik, doğrudan üreticilerin dolaylı ve doğrudan sömürü mekanizmalarına gösterdikleri direniş, mülk sahibi sınıfların farklı fraksiyonları arasında süregiden toplumsal artıktan pay alma mücadelesi ve soya dayalı toplulukların dolaylı kolektif sömürü mekanizmalarına dahil edilme çabalarına verdikleri tepkilerden oluşmaktadır. Tezde bu üç dinamiğin tezahürü olan siyasal çatışma biçimleri, siyasal çatışmayı kontrol altına almayı amaçlayan rejim stratejileri ile siyasal çatışma üreten reaktif ve proaktif sınıf stratejileri arasındaki karşılıklı ilişki bağlamında çözümlenmektedir. Nationalist teleology and the thesis of strong state tradition in Turkey which used to dominate Ottoman historiography, have posed an obstacle to analyzing the co-constitutive relationship between state formation and dynamics of political contention. This thesis argues that both state formation and political contention ought to be analyzed from a strategic-relational perspective in order to overcome this obstacle. In this context the thesis attempts to show that as a consequence of different planes of class struggle, three fundamental dynamics of political contention had a path-shaping effect on the subsequent phases of Ottoman state formation in the 19th century. These dynamics can be classified as the resistance of direct producers to both direct and indirect mechanisms of exploitation, the struggle within the propertied classes to claim their share on the surplus and the reactions of kin-based communities to the attempts of the state that aims to incorporate them into the mechanisms of indirect collective exploitation. This thesis examines the forms of political contention that were generated by these three dynamics, within the context of interactions between regime strategies that aim to control contention, and reactive and proactive class strategies that produce contention.