Toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde kadın neyzenlerin müzik deneyimlerinin incelenmesi

Abstract

Din, insan gerçekliğinin ayrılmaz bir parçası olarak toplumsal hayatın düzenlenmesinde etkileri olan sosyal bir olgudur. Tüm dinler müziği bünyesinde barındırır. İnanç ve müzik insanlığın ilk döneminden günümüze toplumsal hayatı ve kültürleri birçok açıdan etkiler ve şekillendirir. İslâm dünyasında din ve müzik kavramlarını yan yana getirmek kolay değildir. Türk-İslâm Tasavvufunda önemli bir yer tutan, Mevlâna öğretisinde ve tasavvuf müziğinde simgeleşmiş bir saz olan ney'in mânevi dünya ile beşer dünya arasında bir köprü olduğunu söylemek yersiz olmaz. Mevlâna, erkek veya kadına, önce insan olarak değer vermiştir. Mevlâna'ya göre insanın ruhu, erkeklik ve dişilik vasfından âzâdedir. Klasik Türk Mûsikisi'nde, özellikle tasavvufî mûsikide önemli bir yer tutan ney sazını icra eden neyzenler ve ülkemizdeki ney çalma geleneği incelendiğinde bu gelenek içerisinde kadınların yeteri kadar görünür olmadıkları gözlemlenmiş ve bu alanda çalışma isteği doğmuştur. Görüşme yapılan kadın neyzenlerde; Kültür Bakanlığı veya Türkiye Radyo Televizyon Kurumu bünyesinde kadrolu ya da misafir sanatçı olarak çalışmış veya hala çalışıyor olmaları şartı aranmıştır. Çalışmamıza araştırmanın problemi, amacı, önemi, varsayımlar, kapsam ve sınırlılıklar ardından yöntemi hakkında bilgi verilerek başlanmıştır. Birinci bölümde; ney'in etimolojisi, tarihi, mistik öyküsü, enstrüman olarak özellikleri ve ney'in tasavvuf musikisindeki yeri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde İslam dini ile Tasavvuf öğretisinin kadına ve müziğe bakışı irdelenmiştir. Üçüncü bölümde sırasıyla, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyet rolleri ve kalıp yargıları ile müzikal üretimde toplumsal cinsiyet kodlaması hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde ise kadın neyzenlerle yapılan görüşmeler sonucu elde edilen veriler yorumlanmış ve analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Dini müzik, ney, kadın neyzen, toplumsal cinsiyet.

Religion is a social issue that has impacts on organization of social life as an inseparable part of the reality of mankind. All religions contains music in their own structure. Belief and music have affected and shaped the social life, and also cultures in many ways since the beginning of humanity. It has not been easy to bring together the concepts of religion and music in the Islamic World. It will not be unreasonable to state that 'the ney', the symbolic instrument of 'Mevlana doctrine' and having an important place in The Turkish- Islamic Sufism, is a bridge between the material and spiritual worlds. First of all, Mevlana gives equal value to man and woman as a 'person' (individual, human). According to Mevlana, the spirit of human is beyond the characteristics of masculinity or femininity. Evaluation of the artists playing the 'ney' as an instrument and research about the traditions of playing the 'ney' in Turkey has showed that the woman ney players have not been reasonably visible in Classical Turkish Music, especially in religious and Sufi music. For the interviewed female ney artists, the necessity of being a member and working currently or having worked as a quest performer in the old organizations of Ministry of Culture or Turkish Radio and Television Corporation has been looked for. The study has been started by informing about the problem of this research, and then its aim and importance, its assumptions and coverings including the limitations of this study, and lastly the methodology of the study. In the first section; the information about the history of ney, its etymology and its mystic story, also the specifications features as an instrument and the role in the Sufi music have been given. In the second part; the perception of 'female identity' and music by Islamic religion, and by the Sufism have been analyzed. In the third section, the knowledge about gender, gender identity roles and gender codification in music production by the conventional judgements have been given respectively. And in the fourth part, the results of the data obtained after the interviews with the female ney artists have been analyzed and commented. Key Words: Religious music, ney, woman neyzen, gender.