İlaçta patent ve sağlığa erişim hakkı

Abstract

Amaç: İlaç, patente konu olan bir buluş olarak değerlendirildiğinde, sağlık ve ilaca ulaşmanın önemi düşünüldüğünde diğer buluşlardan ayrılmaktadır. Sağlık hakkı temel insanlık haklarımızdan biriyken patent ise fikri mülkiyet haklarının olmazsa olmazlarındandır. Patent, verdiği tekel olma hakkı aracılığıyla buluş sahibini ödüllendirmekte, yaratıcılığı ve keşfi teşvik ettiği düşünülmekte olduğu için patentli bir ürünün fiyatı da yüksek olmaktadır. Bugün dünyada milyonlarca insan patent koruması altındaki ilaçlara yüksek fiyatlarından ötürü ulaşamamakta ve temel hak olan sağlık hakkından mahrum kalmaktadır. Bu derlemede sağlık hakkı ile patent hakkı arasında yaşanan çatışma ve çözüm yollarına ilişkin durumun ortaya konulması amacıyla yürütülen politikalar ve yaklaşımlar açıklanmaktadır. Gereç ve Yöntem: Sağlık hakkı ve patent hakları arasındaki sorunların ve çözümlerin belirlenip derlenmesi için, sağlık bilimleri ve hukuk alanındaki veri tabanlarından yararlanılmıştır. Sonuç ve Tartışma: Patent sisteminin maliyetinin dünyadaki tüm ülkelerin vatandaşları tarafından paylaşıldığı ancak, faydasının ağırlıklı olarak gelişmiş ülke vatandaşlarının küçük bir kısmına yarar sağladığı bilinmektedir. Sağlık hakkı ile fikri mülkiyet hakkı arasında yaşanan çatışmanın kaynağında, patent hakkının ilaçları da kapsayacak şekilde genişletilmesi yatmaktadır. Ekonomik ve ticari bir hak olan patent hakkının Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması (TRIPs) ile ilaçları da kapsayacak şekilde genişletilmesi ile birlikte sağlık ve temel ilaçlara erişim hakkının korunmasında kamu kurum ve kuruluşlarını hukuki düzenlemeleri oldukça önemlidir. Patent korumasının sağlığa erişim hakkına engel teşkil etmemesi için patentli ilacın karşılanmasında ilaçlarla ilgili düzenleyici kurum ve kuruluşlara oldukça önemli görevler düşmektedir. Zorunlu lisans ve paralel ithalata ilişkin düzenlemeler bu konuda örnek gösterilebilir. Devlet, teknolojiyi geliştirmek için, patent korumasının rolü ile kamu yararı arasında dengeleyici politikalar izlemelidir.