Bartın Çayı peyzaj özelliklerinin saptanması ve değerlendirilmesi üzerinde bir araştırma
Özet
Türkiye akarsularında su miktarının az, yataklarının dar, derinliğinin az ve akarsu rejiminin bozuk olması nedeniyle yalnız birkaç akarsuyun belirli kesimleri ulaşıma elverişlidir. Bartın Çayı, Karadeniz’den Bartın kent merkezine kadar 12 km’lik mesafede su yolu ulaşımına olanak sağlayan bu birkaç akarsudan biridir. Bu nedenle bölge hatta ülke ölçeğinde özel bir akarsudur. Bu ve diğer özellikleri nedeniyle Bartın Çayı araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bartın Çayı, geniş ve az eğimli bir yatak içinde akması, derinliğinin fazla ve akış hızının az olması sayesinde çok eski dönemlerden beri ulaşımda kullanılmaktadır. Özellikle Osmanlı döneminde Bartın’ın gelişmesi ve yakın çevresinin merkezi olmasında Bartın Çayı aracılığıyla yapılan ticaretin büyük etkisi olmuştur. Bu sayede Bartın Çayı zengin doğal kaynaklarının yanı sıra kültürel değerler açısından da önemli peyzaj özelliklerine sahiptir. Ulaşıma elverişli yapısı Bartın Çayı’nı doğal ve kültürel değerler açısından önemli kılmıştır. Ancak günümüzde Bartın Çayı’nda yanlış alan kullanımlarından kaynaklanan çevresel sorunlar akarsuyun doğal, kültürel ve tarımsal peyzaj özelliklerini tehdit etmektedir. Özellikle Bartın Çayı’nda 21 Mayıs 1998 tarihinde gerçekleşen yüzyılın sel felaketi ve zaman zaman görülen toplu balık ölümleri akarsuyun ekolojik özelliklerindeki bozulmayı göstermektedir. Bu çalışmada öncelikle Bartın Çayı’nın sahip olduğu doğal ve kültürel peyzaj özellikleri Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojisinden yararlanılarak (1/25000 – 1/5000 ölçekte) tanımlanmıştır. Araştırma alanına ilişkin çevre sorunlarına yer verilmiştir. Daha sonra Bartın Çayı alternatif alan kullanımına ve peyzaj planlamasına yönelik çekirdek, tampon ve kullanım zonları belirlenmiştir. Geliştirilen zonlama esas alınarak Bartın Çayı alternatif alan kullanımı ve peyzaj planlama süreçleri çerçevesinde: çevre sorunlarına yönelik çözüm önerileri, alternatif alan kullanım planlaması (1/5 000 ölçekte) ve Bartın Çayı peyzaj planlaması olmak üzere üç aşamada öneriler geliştirilmiştir. Çalışma sonunda, Bartın Çayı’nın çevre sağlığı ve estetiği açısından, akarsu peyzajlarının korumakullanım dengesinin sağlanması ve geleceğe yönelik yapılacak planlama çalışmaları için önemli bir potansiyel olduğu vurgulanmıştırabstractAs water amount is low, river beds are narrow, the depth is low and its regime is distorted in most of the rivers in Turkey, certain parts of only a few rivers are suitable for transportation. Bartin River is one of these rivers enabling water transportation for 12 km from Black Sea to Bartin city center. Therefore, Bartin River is a special river at regional and national scales and it has been chosen as the research area due to this and its other characteristics. Bartin River has been used for transportation since old times because it flows in a wide and small slope riverbed, its deep and its flow speed is slow. Especially in the Ottoman Period, trading through Bartin River contributed greatly to the development of Bartin city and its environs became a center. Therefore, Bartin River has significant landscape characteristics in terms of cultural features in addition to rich natural resources. Bartin River’s suitable nature for transportation has made it important for natural and cultural values. Today, however, regional problems resulting from the insufficient use of land threatens the natural, cultural, and agricultural landscape characteristics of the river. The devastating flood on 21 May 1998 and mass fish deaths that occur time to time show the degeneration of the ecological features of the river. In this study, first, the natural and cultural landscape characteristics of Bartin River is defined using Geographical Information Systems (GIS) (in 1/25000 – 1/5000 scale). The study includes environmental problems related to the research area. Then, core, buffer, usage zones have been determined regarding landscape planning and alternative area usage of Bartin River. Based on the development of zoning, three stage suggestions have been proposed: solution suggestions concerning environmental problems, alternative area usage planning (1/5000 scale) and Bartin River landscape planning. As a result of the study, it has been emphasizes that Bartin River has a significant potential to provide the preservation and usage balance of river landscapes and to do future planning in terms of environmental health and aesthetic.