Bursa ilinde sanayie yönelik sözleşmeli sebze üreten tarım işletmelerinin ve sebze işleme sanayinin ekonomik analizi
Özet
Bu çalışmada, sözleşmeli sete» üretiminin ve özellikle domates yetiştiriciliğinin yogan olarak yaprağı Bursa ili; Karacabey, Mustafakemalpaşa ve Yenişehir ilçelerindeki taran işletmeleri ve sebze işleme firmalarının faaliyetleri incelenmiştir. Araştırma kapsamında ele alman 120 tarım işletmesi, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemi ite belirlenirken, sanayi işletmelerinin seçiminde tam sayım yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında ele alınan tarım işletmeleri ve sebze Eşleme firmalarının ekonomik analizleri yapılmış ve yıllık faaliyet sonuçları ortaya konulmuştur. Diğer yandan tarım işletmeleri ile gıda firmaları arasında gerçekleşen sözleşmeli üretimden doğan ilişkiler incelenmiştir Sözleşmeli sebze tarımı yapılan işletmelerinde 4,84 kişi olan ortalama nüfusun %52,69'u erkek, %47,31'i kadınlardır. Bu işletmelerde aile işgücü varlığı ortalama 3,45 EİB'dir. Tarım işletmelerinde işletme arazisi genişliği 54,09 dekar olup, bunun %61,71'ini sebze arazisi oluşturmaktadır. Sözleşmeli sebze yetiştiren işletmelerde aktif sermayesin %77,11'i çiftlik, %22,89'u da işletme sermayesinden oluşmaktadır. Araştırma bölgesinde 1970'li yıllardan beri yapılmakta olan sözleşmeli sebze yetiştiriciliğinde; sulu arazi varlığı, sanayi firmalarının üreticilere yönelik girdi ve avans destekleri ve üreticilerin gelir düzeylerinin etkili olduğu ekonometrik yöntemlerle belirlenmiştir. Araştırma alanında kurulu olan 13 adet sebze işleme fabrikasının l'i dışında tümü anonim şirket statüsündedir ve işledikleri domates ve bezelyenin sırasıyla %8Q,4 ve %78,2'si sözleşmeli üretim karşılanmaktadır. Deri derecede işletme organizasyonlarının uygulandığı firmalarda, ürünlerin maliyet unsurları içerisinde hammadde, ambalaj ve işçilik önemli pay almaktadır. İncelenen yılda firmalar, domates salçasının %61,52'sini, sebze konservesinin %66,75'ini ve dondurulmuş sebze ürünlerinin %68,88'i yurt dışına pazarlamışlardır. Araştırmada sebze işleme firmalarının, son 3 yıllık (1994-1996) donemde aktif sermaye değerlerinin ortalama % 77,04 oranında arttığı, aktif sermaye içinde dönen varlıkların % 70,84, duran varlıkların ise %29,16 olduğu belirlenmiştir. Pasif sermaye içerisinde ise öz sermaye ve kısa vadeli borçlar ağırlıklı olarak yer almaktadır. Araştırmada sanayi işletmelerinin likidite, verimlilik ve karlılık oranlan, Türkiye meyve ve sebze sanayii işletmeleri ortalama değerleri ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İşletmeler cari ve likidite oranlan bakımından iyi bir durumdadırlar ve borçlanmada kısa vadeli kredileri tercih etmektedirler. Ayrıca işletmelerin toplam ve çoklu faktör verimlilik oranları en düşük 6,8, en yüksek 286,5 olarak belirlenmiştir. Türkiye meyve ve sebze sanayii ortalama değerleri dikkate alındığında, işletmelerin 3 yıllık dönemde (1994-1996) karlı çalıştıkları belirlenmiştir. Abstract In this study, the economic activities of farms and vegetable processing firms in Karacabey, Mustafakemalpa a and Yeni=ehir districts of Bursa province where contracted vegetable production and particularly tomato production is concentrated were examined. While 120 farms which were examined in this study, was determined by the means of stratified random sampling method; vegetable processing firms were determined by the means of complete enumeration method. The economic analysis of examined farms and vegetable processing firms had been made and annual results were produced. On the other hand, relations between farms and food industry firms which was originated from contract farming, were also examined. Average population in contracted vegetable production farms is 4.84 and 52.69 % of this number is male and 47.31 % is female. Average man power unit for those farms is 3.45. An average farm size for examined farms is 54.09 da and 61.71 % of this size is vegetable field. 77.11 % of asset capital consist of farm capital and 22.89 % working capital in contracted vegetable production farms. Irrigated field size, input and advanced supports of vegetable processing firms for contracted farms and income levels of farmers were found by the means of econometric methods in research area which contracted vegetable production has been applied since 1970s. AH vegetable processing firms (13) except one are joint stock companies and while they meet their tomato and green peas needs they use contract farming method 80,4% for tomato and 78,2% for green peas. Raw material, package and labor have considerable shares in cost price for those firms which improved business organization methods were applied. Vegetable processing firms exported 61.52 % of tomato puree, 66.75 % of canned vegetable and 68.88 % of frozen vegetable products in examined year. Asset capital values of vegetable processing firms increased 77.04 % in last 3 years (1994-1996) and 70.84 % of assets consist of working capital and 29.16 % fixed capital Own capital and short term debt have taken place of high in passive. In this research, liquidity, productivity and profitability ratios of processing plants were also calculated and compared with averages of Turkish vegetable and fruit processing industries. In terms of current and liquidity ratio, processing plants are good condition and they have preferred short period in debt Besides, it has examined total and multi- factor productivity ratio as lowest 6,8 and highest 286,56 in this processing plants When it has been consider that average value of Turkish vegetable and fruit processing industries, it is determined that processing plants worked more profit in last 3 years (1994-1996).