Çocuk masallarında kişilerarası çatışma çözme süreci

Abstract

Çatışmaya ilişkin var olan olumsuz yargılar, kişilerin deneyimleri sonucu ortaya çıkmış yanlış algıların sonucudur. Bu yanlış algılar yeni yaşam deneyimleri yaratarak değiştirilebilir. Araştırmada, çatışmaya ilişkin algıların ve çatışma çözme becerisinin oluşmasında çocuk masallarında geçen kişilerarası çatışma süreçlerinin çocuğun çatışma çözme becerisini destekleyecek niteliklere sahip olup olmadığını, erken çocukluk döneminde toplumsallaşma sürecinin başında sayılan çocuklarda çatışmayla ilgili olumlu algılar oluşturmanın ve onlara etkili çatışma çözme becerisi kazandırmanın masallar aracılığıyla olanaklı olup olmadığını anlayabilmek için masallarda geçen kişilerarası çatışma çözme süreçlerinin özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çocuğun bilişsel, dilsel, duygusal, toplumsal ve ahlak gelişimini desteklediği düşünülen masalların çocuğun çatışma çözme becerisi üzerinde etkili olabileceği varsayılarak masallarda yer alan çatışma çözme süreçlerini ortaya koymayı hedefleyen bu çalışmada, yayınevlerinde en çok satılan masal kitapları arasında olduğu düşünülen Masal Parkı, Masal Sokağı, Çikolatalı Masallar, Masal Ülkesi kitaplarında yer alan toplam 497 masal incelenmiş, bu masalların 126’sında kişilerarası çatışma saptanmıştır. Kişilerarası çatışma içeren bu masallardaki tarafların sayısı, taraflara destek olanların sayısı, çatışma nedeni, çatışma çözme biçimi, çatışmanın sonucu ve çatışmanın sonunda tarafların duygusu içerik çözümlemesi yöntemiyle incelenmiştir. Çatışmaların nedenleri ve çatışma çözme yöntemleri ile ilgili kategorilerin oluşturulmasında Johnson ve Johnson (1991)’ın çatışma çözme yöntemleriyle ilgili oluşturduğu 5’li modelden; çatışmanın nedenlerine ilişkin kategoriler için de Schrumpf, Crawford ve Bodin (2007), Türnüklü (2006) ve Öğülmüşiv(2006)’ün çalışmalarında yer alan Glasser’ın kontrol kuramından yola çıkılarak oluşturulan çatışma nedenleri listesinden yararlanılmıştır. Belirlenen kategoriler çerçevesinde incelenen masallardaki çatışma çözme sürecine ilişkin analizler Excel 2003 ve SPSS programlarıyla (frekans ve yüzde dağılımları, kategorlierin birbirleriyle ilişkisi) saptanmıştır. Masallardaki kişilerarası çatışmaların nedenleri incelendiğinde, masalların % 55’inde (n=69) “karşılanmayan psikolojik gereksinimler” den; % 39’unda (n=49) “farklı değerler”den; % 6’sında (8) “kıt kaynaklar”dan kaynaklanan çatışmalar tespit edilmiştir. Masallardaki kişilerarası çatışmaların çözüm biçimlerine bakıldığında, masalların % 34’ünde (n=43) “güç kullanma”; %29’unda (n=37) kategori dışı; % 16’sında (n=20) “uzlaşma”; % 11’inde (n=14) “geri çekilme”; % 6’sında (n=8) “uyma”; % 3’ünde (4) “işbirliği”; çözüm biçimleri kullanılmıştır. Masalların %56’sı (n=73) kazan-kaybet; %17’si (n=22) kazan-kazan; %10’u (n=13) kaybet-kaybet ile sonuçlanmıştır. Kişilerarası çatışma içeren masalların % 17’sinin (n=21) ise sonucu belli değildir. Masallarda kişilerarası çatışma sonunda tarafların duygularıyla ilgili geçen sözcükler dikkate alınarak elde edilmiş veriler incelendiğinde masalların %48’inde (n=61) olumsuz; %17’sinde (n=21) olumlu duyguları ifade eden sözcüklere yer verildiği; %35’inde (n=44) ise duygu bildiren herhangi bir sözcüğe yer verilmediği görülmüştür. Araştırmadan elde edilen bulgular, incelenen masallardaki çatışma çözme biçimlerinin %51’inin çocuğa kazandırılmak istenilen yapıcı çatışma çözme yaklaşımından uzak olduğunu göstermektedir. Masallarda yer alan kişilerarası çatışma çözme biçimleri ve sonuçları farklı olmakla birlikte güç kullanma yöntemi ile kazan-kaybet sonucunun ağırlıkta olması çocuk yazını içerisinde yer alan tüm masalların çocuğun gelişimini destekleyecek nitelikte olmadığını göstermektedir.