Gerçekçi tiyatroda kurucu bir unsur olarak sahne direktifleri
Özet
ÖZET Bu çalıĢma iki ana bölümden oluĢmaktadır: Dramatik Yazın Tarihi Ġçinde Sahne Direktiflerinin DönüĢümü ve Gerçekçi Tiyatroda Kurucu Bir Unsur Olarak Sahne Direktifleri. ÇalıĢmanın giriĢ bölümünde sahne direktiflerinin dramatik yazın içindeki konumu kuramsal olarak ele alınmıĢ ve genel bir çerçeve çizilmeye çalıĢılmıĢtır. Roman Ingarden, Martin Esslin, Georg Savona, Elaine Aston ve Sam Smiley gibi kuramcıların sahne direktiflerine iliĢkin yaklaĢımları ele alınmıĢ ve bu bağlamda sahne direktiflerinin sınıflandırması yapılmıĢtır. Söz konusu sınıflandırma sonucunda dört temel sahne direktifi tespit edilmiĢtir: AçılıĢ sahne direktifleri, karakter sahne direktifleri, durum sahne direktifleri ve aksiyon sahne direktifleri. Ayrıca yan metin olarak bir anlam üretme mekânizması iĢlevi gören sahne direktiflerinin metin ve sahne arasında kurduğu organik iliĢki ele alınmıĢtır. ÇalıĢmanın ilk bölümünde sahne direktiflerinin dramatik yazın tarihi içindeki dönüĢümü örneklerle ele alınmıĢtır. Antik Yunan‟dan baĢlayarak günümüze dek geçen süreçte sahne direktiflerindeki değiĢiklikler tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu bağlamda, Antik Yunan tragedyalarında ve ortaçağ metinlerinde hiç sahne direktifi kullanılmadığı, Elizabeth döneminde çok kısa ve net direktiflerin görülmeye baĢlandığı ve esas olarak 19.yy‟a gelindiğinde sahne direktiflerinin metinlerde iĢlevsel hale geldiği gözlenmiĢtir. Birinci bölümün ilk alt baĢlığında Aston ve Savona‟nın tanımıyla “klasik metinlerde”ki sahne direktifi kullanımı ele alınmıĢtır. Bu dönemde metinlerin sadece sahne koĢulları düĢünülerek yazıldığı göz önüne alınarak sahne direktiflerinin iĢlevsel ve kısa notlar halinde bulunduğu tespit edilmiĢtir. Ġkinci alt baĢlıkta ise Aston ve Savona tarafında “radikal metinler” olarak ele alınan karĢı-gerçekçi oyunlardaki direktif kullanımı incelenmiĢtir. Klasik form özelliklerinin reddedilmeye baĢlandığı avant-garde giriĢimlerin sonrasında, tüm içeriksel ve biçimsel farklılaĢmalarda olduğu gibi, sahne direktifi kullanımında da radikal giriĢimlerin izi sürülmüĢtür. Günümüz tiyatro yazınında sahne direktifi kullanımı, bir zorunluluk olmanın dıĢında, yazarın iradi kararıyla oluĢturulan ve hatta hiç kullanılmayan bir tercih nesnesine dönüĢmüĢtür. ÇalıĢmanın ikinci bölümünde, gerçekçi tiyatroda kurucu bir unsur olarak sahne direktiflerinin kullanımı ele alınmıĢtır. Üç alt baĢlık halinde incelenen bölümde, ilk olarak gerçekçi tiyatronun kurucu unsurları değerlendirilmiĢtir. Gerçekçi tiyatronun koĢullarını meydana getiren tarihsel ortam incelenmiĢ ve 19.yy modern dramının temel estetik problemleri tartıĢılmıĢtır. Dönemin merkezi türü olan roman ile tiyatro arasındaki iliĢki göz önüne alınmıĢtır. Ġkinci alt baĢlıkta ise gerçekçi tiyatro ve roman iliĢkisi bağlamında mimetik ve diegetik anlatı biçimleri incelenmiĢtir. 19.yy roman geleneğinin tiyatro yazınını etkilemesi ve sahne direktifleri aracılığıyla roman anlatısının dramatik anlatıya giriĢi gözlenmiĢtir. 19.yy gerçekçi tiyatrosu ile esas olarak mimetik anlatı karakteri sergileyen dramatik yazında, uzun ve detaylı sahne direktifleriyle göz ardı edilemeyecek bir diegetik anlatının varlığı ortaya çıkmıĢtır. Bu bölümde roman ve tiyatro arasındaki iliĢki ele alınırken, temel olarak Gérard Genette‟in mimetik ve diegetik anlatı biçimlerine iliĢkin tezlerinden yararlanılmıĢtır. Genettte‟in roman için tespit ettiği anlatı, betimleme ve söylem türleri, dramatik yazına uygulanmıĢtır. Romandaki anlatı ile dramatik yazındaki olay örgüsü, betimleme ile teknik nitelikli sahne direktifleri ve söylem ile de yazarın “ben” anlatısı ile verdiği sahne direktifleri iliĢkilendirilmiĢtir. Üçüncü ve son alt baĢlıkta ise gerçekçi tiyatrodaki sahne direktifi kullanımı ele alınmıĢtır. Bu bölümde esas olarak 19.yy gerçekçi tiyatrosu ele alınmıĢ, ayrıca dönemin yazarlarında etkilenmiĢ olan 20.yy Amerikan gerçekçi oyun yazarlarına da değinilmiĢtir. ÇalıĢmanın bu son bölümünde Henrik Ibsen, August Strinberg, Anton Çehov, Eugene O‟Neill, Bernard Shaw, Tennessee Williams ve Arthur Miller gibi yazarların oyunlarından verilen örneklerle gerçekçi tiyatronun sahne direktifi kullanımı incelenmeye ve açıklanmaya çalıĢılmıĢtır. ABSTRACT This study is composed of two chapters: Transformation of Stage Directions in Dramatic Literature and Stage Directions as a Founder Element in Realist Theatre. Introduction deals with the place of stage directions in dramatic literature theoretically drawing on the approaches of theoreticians such as Roman Ingarden, Martin Esslin, Georg Savona, Elaine Aston and Sam Smiley. I identified four basic stage direction: Opening stage directions, character stage directions situational stage directions and action stage directions. Stage directions also function as producing meaning as ancillary-text, and I also discussed the organic relation between them and text and stage. First chapter involves examples of the transformation of stage directions since Antique Greece up until today. I observed that there were no stage directions in Greek Tragedies and Medieval texts; there were very short and clear directions in Elizabethan age and they became functional in texts in 19th century. I discussed the stage direction use in “classic texts” based on the definition of Aston and Savona. Texts were written then considering only stage conditions and directions were functional and short notes. Second subtitle deals with the use of directions in counter-realist plays which Aston and Savona calls “radical texts.” Following avant-garde initiatives where classical forms were rejected, there were radical initiatives in stage directions as well. Today stage directions became optional based on the will of the author rather than being an obligation. Second chapter deals with use of stage directions as a founder element in realist theatre. First subtitle evaluates the founder elements of realist theatre. I investigated the historical background of realist theatre and discussed the basic aesthetic problems of modern drama. I considered the relation between theatre and novel – central genre of the age. Second subtitle studies mimetic and diegetic forms of narration in this context. 19th century novel tradition had an impact on theatre literature and novel narration entered into dramatic narration through stage directions. In this period, there was a diegetic narration with long and detailed stage directions. I drew upon Gérard Genette‟s thesis discussing the relation between mimetic and diegetic forms of narration. Narration in novel and plot in drama; description and stage directions having technical characteristics; and discourse and stage directions given by author with “I” narration were the issues I discussed. Final subtitle discusses the use of stage directions in realist theatre. I discussed mainly 19th century realist theatre but I mentioned 20thcentury American realist playwrights also. I tried to investigate and explain the use of stage directions by realist theatre with examples from writers such as Henrik Ibsen, August Strindberg, Anton Çehov, Eugene O‟Neill, Bernard Shaw, Tennessee Williams and Arthur Miller.