SİSTEM YAKLAŞIMI VE SOSYAL-EKOLOJİK YAKLASIM ÇERÇEVESİNDE OLUSTURULAN KAVRAMSAL MODEL TEMELİNDE KRONİK HASTALIGI OLAN ÇOCUKLAR VE AİLELERİNDE PSİKOLOJİK UYUMUN YORDANMASI
Özet
Çocukluk dönemi kronik hastalıklarının yogun tedavi gerektirmesi, uzun dönemli olası medikal etkilere yol açması ve yasamsal tehdit tasıması, arastırmacıları, bu hastalıkların travmatik dogası üzerinde çalısma yapmaya yönlendirmistir. Kronik hastalıgı olan çocuklar ve ailelerinde travma sonrası stres belirtileri özellikle üzerinde durulan bir konu haline gelmistir. Aile Sistemleri Kuramı ile birlikte, kronik hastalıkların etkisinin yalnızca çocukla sınırlı kalmadıgı, tüm aile bireylerine yayıldıgı konusundaki farkındalık artmıstır. Çocugun saglıgına ya da yasamına yönelik tehditler içermesi nedeniyle agır bir kronik hastalık tanısı, hem çocuk hem de ailesinde travma tepkilerine yol açabilmektedir. Bu arastırmanın amacı, ailelerin yasam döngüsünü etkileyen travmatik bir yasantı olarak çocukluk dönemi kronik hastalıklarının, çocuklar ve anne-babalarının depresyon ve travma sonrası stres belirtileri ile iliskisini çesitli yordayıcı degiskenler yönünden incelemektir. Arastırmada travmatik stresi yordayan degiskenlerin seçimi önceki kuramlar ve arastırmalara dayanılarak yapılmıs ve seçilen degiskenler, sistem yaklasımı ve sosyal ekolojik yaklasım çerçevesinde bir kavramsal model içinde entegre edilmislerdir. Bu model, psikolojik uyumun yordayıcıları olarak demografik özellikler, hastalıgın özellikleri (nesnel ve algılanan özellikler), sosyal-ekolojik degiskenler ve çocugun bireysel özelliklerini içermektedir. Arastırmanın örneklemi kronik hastalıgı olan 125 çocuk/egen ve anne-babalarından olusmaktadır. Veriler, öz-bildirim ölçekleri aracıyla toplanmıstır. Depresyon ve travma sonrası stres belirtileri puanlarının bagımlı degisken olarak ele alındıgı analiz hiyerarsik regresyon yöntemiyle yapılmıstır. Bu yolla kavramsal modelde yer yordayıcı degiskenlerin depresyon ve travma sonrası stres belirtilerine katkısına bakılmıstır. Elde edilen bulguların, ailelerle çalısan psikologlar açısından önemli dogurguları olduguna inanılmaktadır. Kronik hastalıgı olan çocuklar ve ailelerine yönelik psikososyal müdahaleler planlanırken, stres kaynaklarının olabildiginde azaltılması ve destekleyici etkenlerin devreye sokulması önem tasımaktadır.