| dc.description.abstract | Vadeli işlem sözleşmeleri; belirlenen bir tarihte, fiyatta, miktarda, kalitede ve yerde, satıcının alıcıya bir malı veya kıymeti, alıcının da satıcıya bunların nakit değerini karşılıklı olarak teslim etmesini öngören kanunen bağlayıcı bir anlaşmalardır. Vadeli işlem sözleşmelerinin alınıp satıldığı piyasalara ise vadeli işlem piyasaları denilmektedir. Bu piyasalar tezgah üstü veya organize piyasalar olabilirler. Dünya tarihinde ilk vadeli işlemler Japonya'da Dojima Pirinç Pazarı ve Hollanda'da Antwerp Tahıl Pazarı'nda yapılmıştır. Ancak ilk düzenli vadeli işlemler borsası Chicago'da 1848 yılında kurulmuştur. Ekonomik birimleri vadeli işlem sözleşmelerini kullanma yoluna iten nedenler gelecekte; fiyatlardaki, döviz kurlarındaki ve faiz hadlerindeki dalgalanmalardan oluşabilecek risklerden korunmak olmuştur. Bu korunma isteği ve buna bağlı olarak vadeli işlem sözleşmelerinin kullanımının artması özellikle 1970'li yıllarda gerçekleşmiştir. 1973 yılında Bretton Woods sisteminin yıkılması, dünya ekonomisinde yaşanan serbestleşme hareketleri ve petrol krizleri gibi nedenlerle döviz kurları ve faiz oranları aşırı dalgalanmaya başlamıştır. Dolayısıyla bu dönemde fiyatlardan, döviz kurlarından ve faiz oranlarından kaynaklanan finansal riskler ekonomik birimleri yoğun bir şekilde tehdit etmeye başlamıştır. Bu nedenlerle, belirtildiği gibi, vadeli işlem sözleşmelerinin kullanımı artmıştır. Ülkemizde ise vadeli işlem sözleşmeleri ve vadeli işlem piyasaları yeni sayılabilecek kavramlardır. Ülkemizde kambiyo mevzuatında ve sermaye piyasası mevzuatında vadeli işlem sözleşmelerine ve vadeli işlem piyasalarına ilişkin düzenlemeler mevcuttur. İMKB Vadeli İşlemler Piyasası'nda ve İstanbul Altın Borsası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası'nda bazı vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmektedir. Ayrıca Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi kurulmuştur ancak bu borsa henüz faaliyetlerine başlamamıştır. Vadeli işlem sözleşmelerinin vergilendirilmesi konusunda, örnek olarak incelenen gelişmiş ülkeler olan Amerikan'ın ve Fransa'nın; gelişmekte olan ülkeler olan Arjantin'in ve Pakistan'ın vergi mevzuatında bu ürünlere yönelik ayrı düzenlemelerin yapıldığı anlaşılmıştır. Avrupa Birliği açısından ise türev ürünlerin vergilendirilmesinde ortak bir yöntem mevcut değildir. Ülkemiz vergi mevzuatında ise vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin neredeyse hiç bir özel düzenleme yoktur. Bu nedenle vadeli işlem sözleşmelerinin vergilendirilmesi mevcut vergi kanunlarına göre yapılmak zorundadır. Ayrıca Ülkemizin taraf olduğu uluslararası çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarında da türev ürünlere ilişkin özel hükümler yoktur. Vadeli işlem sözleşmeleri; Gelir Vergisine, Kurumlar Vergisine, Katma Değer Vergisine, Banka ve Sigorta Muamele Vergisine ve Damga Vergisine konu olmaktadır. Gelir Vergisi açısından, vadeli işlem sözleşmelerinden elde edilen gelirler genelde ticari kazanç veya arızi kazanç olarak kabul edilmektedir. İstisnai olmak üzere söz konusu gelirler menkul sermaye iradı olarak da değerlendirilebilmektedir. Kurumlar vergisi açısından ise vadeli işlem sözleşmelerinden elde edilen gelirler kurum kazancı olarak değerlendirilmektedir. Vadeli işlem sözleşmeleri, Banka ve Sigorta Muamele Vergisine, Katma Değer Vergisine ve Damga Vergisine tabi olmakla birlikte bu kanunlarda vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin yer alan istisnalar da mevcuttur. Vadeli işlemlerin vergilendirilmesinde yaşanan önemli bir sorun döviz forward ve döviz swap sözleşmeleri sonucunda ortaya çıkabilen peçelemedir. Uygulamanın özü itibariyle ülkemizde bu sözleşmelerden elde edilen gelirler aslında faiz geliridir. Ancak vergi kanunlarımızdaki yetersizlik dolayısıyla bu gelirler faiz geliri olarak kabul edilememektedir ve dolayısıyla Gelir Vergisi stopajı yapılamamaktadır. Vadeli işlem piyasalarının ülkemizde gelişebilmesi ve sağlıklı bir vergilemenin yapılabilmesi için vergi kanunlarında ayrıntılı düzenlemelerin yapılması zorunluluğu mevcuttur. | |
