ÇAĞDAŞ İRAN EDEBİYATINDA TOPLUMSAL ROMAN VE BOZORG-İ ALEVÃ ’NİN ÇEŞMHÂYEŞ’İ
Özet
Bu çalışmada İran'da başlayan yenileşme hareketleri ve Doğu'dan Batı'ya yönelişle birlikte modern İran edebiyatında romanın doğuşu ve gelişmesine değinilerek, onun önemli bir alt bölümü olan toplumsal roman türünün ortaya çıkışı ve gelişimi bağlamında çağdaş İran öykü edebiyatının önemli temsilcilerinden Bozorg-i Alevî'nin 'Çeşmhâyeş' adlı toplumsal romanı konu ve üslup bakımından incelenmiştir. Ülkemizde şimdiye kadar çağdaş İran edebiyatı alanında çok fazla çalışma yapılmamıştır. Özellikle 19. yüzyılda İran'da yaşanan siyasi, politik, ekonomik ve sosyal gelişmeler Fars edebiyatını da etkilemiş ve bu durumun yansımaları edebi eserlerde oldukça açık bir şekilde kendini göstermiştir. Toplumsal roman ve bu alanda önemli bir otorite olan Bozorg-i Alevî'nin Çeşmhâyeş adlı romanını konu alan çalışmada, edebi gelişme sosyal gelişmeye paralel olarak ele alınmış ve asıl konuya başlanmadan önce İran'ın tarihi, sosyal ve fikrî durumu ile birlikte Fars dilinde görülen değişimler ve etkileşimler hakkında bilgi verilmiştir. Fars nesrinin geçirdiği değişim ve dönüşümler çerçevesinde Muşfik Kâzimî, Muhammed-i Hicazî, Sadık Hidâyet, Celâl Al-i Ahmed, Sâdık-i Çûbek, Sîmîn Dânişver, Ali Muhammed-i Efgânî ve Takî-yi Muderrisî gibi İranlı yazarların bu alanda vermiş olduğu önemli eserler ve onların mücadelelerinin de aktarılmış olduğu bu çalışmada, Varakpareha-yi Zindan adlı eseri ile hapishane edebiyatının temellerini atan ve realizm savunucusu olan Bozorg-i Alevî'nin Çeşmhâyeş'i sosyal psikolojik yönleriyle konusu, dili, üslubu, edebi değeri açısından değerlendirilmiş ve eserin bir toplumsal roman olarak nitelikleri incelenmiştir. Mevcut şartlarda sınırlı kaynaklarla hazırladığım ve tenkide açık olan bu çalışmamın çağdaş İran edebiyatında toplumsal roman ve Bozorg-i Alevî'nin 'Çeşmhâyeş' adlı romanı hakkında fikir edindirebileceği ve bu alanda çalışanlara katkıda bulunabileceği inancındayım.