KONYALI MEHMED VEHBİ EFENDİ VE TEFSİRDEKİ METODU (1861 – 1949)
Özet
PAK, İzzettin, Konyalı Mehmed Vehbi Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Yüksek Lisans Tezi, Danısman: Prof. Dr. Sevki SAKA, Ankara, 2007. Konyalı Mehmed Vehbi Efendi, yazmıs oldugu 'Hülâsatü'l-Beyân fî Tefsîri'l- Kur'an' adlı eseriyle söhret bulmus büyük Türk bilginlerinden biridir. Böyle bir sahsiyeti ve söz konusu eserini ve diger eserlerini arastırıp onun Kur'an ayetlerini yorumlamada kullandıgı yöntemini bugünün insanının hizmetine sunabilmek amacıyla bu çalısmanın gerekliligine inandık. Su güne kadar bu konuda kapsamlı bir çalısmaya rastlayamamıs olmamız da bizi bu amaca yönelten bir baska neden olmustur. Bu çalısma neticesinde gördük ki Vehbi Efendi, ülkenin en buhranlı dönemlerinde yasamıstır. O, içinde bulundugu bütün sıkıntılı sartlara ragmen, kendini hem dünyevî hem de uhrevî konularda yetistirmis, iyi bir siyasetçi, ilim adamı, müfessir, muhaddis ve hiçbir zaman Hak'tan ayrılmama gayretinde olan cesur bir kisiliktir. Müderrislik, mebusluk, Meclis Baskanlıgı ve Vali Vekilligi gibi önemli görevlerde bulunmustur. O, daima vicdanî kanaatleriyle hareket etmis, etki altında kalmamıs ve düsüncelerinden hiç taviz vermemistir. Görevli bulundugu her alanda yanlıs gördügü uygulamalara karsı çıkmıs, baskılara da boyun egmemistir. Vehbi Efendi, millet ve ülke menfaatlerini daima kendi çıkarlarının üstünde tutmustur. O, tam anlamıyla milletin vekili; fikri hür, vicdanı hür, din ve dünya meselelerinde kendini yetistirmis, karakterli, cesaret ve dirayet sahibi, âlim biri olarak tarih sayfalarındaki ender yerini almıstır. Vehbi Efendi, 'Hülâsatü'l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'ân' isimli 15 ciltlik eserinde, kendi yasadıgı dönem baz alınırsa sade bir Türkçe kullanmıstır. Eser, kendi döneminde Türkçe nesredilen tefsirler arasında en genis olanıdır. Bu tefsirde, ayetlerin önce Türkçe mealleri verilmis, sonra da bu mealler daha genis bir ibare ile bir nevi tekrar edilmistir. Bunun yanında birçok ayetin esbab-ı nüzûlü hakkında bilgi verilmis, sûrelerin ve ayetlerin aralarındaki insicam ve tenasüp gösterilmistir. Ayetlerin çogunun ihtiva ettigi nüktelere ve faydalara dikkat çekilmis; onlardan ıkarılabilecek hükümlere isaret edilmistir. Bu eserin mühim bir özelligi de, İslâm Âlemi'nde güvenilir kabul edilen Tefsirlerden uzunca kesitler naklederek daha çok görüsü bir arada sunmasıdır. Beydavî, Fahr-i Râzî, Hâzin, Medârik, Ebussu'ûd ve Nimetullah Efendi, Taberî, Nisabûrî ve Sıddık Han gibi pek çok müfessirin görüsleri bu eserde nakledilmistir. Adından da anlasılacagı gibi, birden çok güvenilir tefsir kaynaklarının hülâsasını bu tefsirde bulmak mümkündür. Vehbi Efendi, bu nakillerin sonunda kendi görüsünü ve tercihini de 'hülâsa' diyerek belirtmistir. Bu mütevazı çalısmamızda, Cumhuriyet Dönemi'nde yetismis büyük Türk bilginlerinden Konyalı Mehmed Vehbi Efendi'yi ve tefsirdeki metodunu incelemeye çalıstık. Görebildigimiz kadarıyla onun müfessirlik yönünü ve bu alandaki hizmetlerini sunmaya gayret ettik. Bunu yaparken 'bilimde tarafsızlık' ilkesine azamî derecede uymaya özen gösterdik. Bizim bu çalısmamız, Vehbi Efendi ve tefsiri hakkında her seyin söylenip bittigi anlamına gelmez. Zira bu alan,insanoglu var oldukça, yeni inkisafların olabilecegi, bir okyanus, bir fezâ gibidir. Çalısmamızla ilgili yapılacak olan her türlü elestiriye açık oldugumuzu simdiden bildirir; varsa sürçü lisanımızdan dolayı hosgörü ve Allah'tan bagıslanma ümid eder; merhuma da Allah'tan rahmet dileriz.